Αφορμή για το σημερινό μου σημείωμα είναι το ολόφρεσκο και τελευταίο όπως είμαι σε θέση να γνωρίζω βιβλίου του αγαπητού φίλου-συγγραφέα, εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια Ανδρέα Νενεδάκη, η «Αλισσάβη», Αθήνα 2004 (Οκτώβριος), έκδοση «Κέδρος», σελ. 186. Το βιβλίο επιμελήθηκε ο γιος του, Νικόλας (όπως χαρακτηριστικά τον λέει ο ίδιος).
Στο βιβλίο περιέχονται 15 διηγήματα από τα οποία τα τρία μόνο δημοσιεύθηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες. Τα περισσότερα απ΄ αυτά είναι βιώματα του ίδιου του συγγραφέα. Οι σκηνές τους διαδραματίστηκαν την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου και στις φυλακές-κολαστήρια με πρωταγωνιστές αγωνιστές συγκρατούμενούς του. Απ΄ αυτές τις περιόδους και τους χώρους αντλεί και τον κύριο όγκο των θεμάτων του. Διηγήματα λιτά, μεστά, ζωντανά, σφριγηλά και συγκινησιακά φορτισμένα απ΄ το κλίμα της εποχής, γραμμένα από άνθρωπο που έζησε στο πετσί του τα τεκταινόμενα, μιλά με δέος για τον συνάνθρωπο και τους αγώνες του για ένα καλύτερο αύριο. Αυτήκοος και αυτόπτης μάρτυρας κρίσιμων στιγμών του έθνους μας αφοπλίζει με τα 15 αυτά διηγήματα, μας καθηλώνει με τη γραφή του, συναρπάζοντας κι τον πιο απαιτητικό αναγνώστη.
Ο συγγραφέας σταματά το χρόνο, ζουμάρει με δεξιότητα έμπειρου φωτογράφου τα γεγονότα και την κατάλληλη στιγμή κλικάρει πρόσωπα και χώρους, δίνοντάς μας εκπληκτικές φωτογραφίες. Τα φιλμ που αποτυπώνουν την πραγματικότητα μ΄ ένα τρόπο μοναδικό. Σε αρκετές περιπτώσεις όπως π.χ. του «Ελ. Αλαμέιν» μου θύμισε έντονα τον άλλο μεγάλο Ρεθεμνιώτη ποιητή (κυρίως) Μανώλη Αναγνωστάκη.
Όλο το βιβλίο είναι μια χαρτογράφηση των υψηλών ιδανικών, των ευγενών στόχων του συγγραφέα. Είναι η τελευταία κατάθεση ψυχής του απόδημου φίλου Ρεθεμνιώτη.
Ο λογοτέχνης Ανδρέας Νενεδάκης συμπλήρωσε αισίως φέτος 50 συναπτά έτη δημιουργικού γραψίματος. Είχε ξεκινήσει το 1954, με πρώτο βιβλίο του το «Μπιρ Χακίμ». Από τότε μέχρι σήμερα μας έδωσε 28 βιβλία (μυθιστορήματα, διηγήματα, μυθιστορικές βιογραφίες, κριτικές μελέτες, χρονικά, λευκώματα, ιστορικά και καταγραφές) πολλά από τα οποία ογκώδη, ενώ επιμελήθηκε άλλα, όπως την ποιητική συλλογή του Κώστα Πατλάκα «Φυλακές Γκεμπέιτ», Αθήνα 1998 και είχε συμμετοχή σε αρκετά αφιερώματα περιοδικών και βιβλίων. Μετά τον Ρεθεμνιώτη λογοτέχνη Παντελή Πρεβελάκη, είναι ο συγγραφέας με τη μεγαλύτερη προσφορά στα σύγχρονα ρεθυμνιώτικα γράμματα και ο πλέον γνωστός πανελλήνια.
Η πολιτεία μας κάποια στιγμή τίμησε τον Π. Πρεβελάκη, τον Α. Νενεδάκη αλήθεια πότε θα τον τιμήσει; Πότε θα τιμήσει τον άνθρωπο Ανδρέα που γνώρισε μόνο τα κυνηγητά και τις φυλακίσεις. Τον Ανδρέα που μαθητής ακόμα είχε υψώσει το ανάστημά του αντιστεκόμενος. Τον Ανδρέα που διέσωσε τραγούδια και μαρτυρίες της Αντίστασης της Μέσης Ανατολής. Τον Ανδρέα που έζησε εξόριστος τη διάρκεια της δικτατορίας στη Γαλλία και στη Σουηδία. Τον Ανδρέα που μας έδωσε την κριτική έκδοση του «Κρητικού πολέμου». Τον Ανδρέα που χάρη σ΄ αυτόν βρέθηκε η παλαιότερη ζωγραφική απεικόνιση της πόλης μας. Τον Ανδρέα που πρωτοστάτησε μετά τη Μεταπολίτευση στα εικαστικά καλοκαίρια του Ρεθύμνου διοργανώνοντας εκθέσεις μοναδικές για την πόλη μας με καταξιωμένους καλλιτέχνες και εικαστικά χάπενινγκ. Τον Ανδρέα που το 1922 και 1994-95 πήρε αντίστοιχα το Α΄ Κρατικό Βραβείο μυθιστορήματος και το Α΄ Βραβείο Ιππεκτσί. Τον Ανδρέα που σ΄όλη του τη λογοτεχνική διαδρομή ήταν ένας μαχητής της ανεξαρτησίας της σκέψης. Τον Ανδρέα που κράτησε μια στάση αντρίκεια σ΄ όλη του τη ζωή απέναντι στον άνθρωπο και τις αξίες του. Τον Ανδρέα που αποτύπωσε μέσα στα βιβλία του μεγάλο μέρος της ιστορίας του Ρεθύμνου του αιώνα που πέρασε. Τον Ανδρέα που ο διεθνούς φήμης καθηγητής της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πνεπιστημίου του Harvard, Michael Herzfelld τον έκανε βιβλίο, μελετώντας τον λογοτέχνη και κοινωνικό αγωνιστή, με τίτλο «Portrait of a Greek Imagination: An Ethnographic biography of Andreas Nenedakis», Σικάγο-Λονδίνο, 1997, σελ. 333 και που κριτική του απ΄τον επίκουρο καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστήημίου Κρήτης Φίλιππο Νικολόπουλο, δημοσιεύτηκε στο σαλόνι του «ΒΗΜΑΤΟΣ» των Αθηνών το 1998. Τον Ανδρέα που έγινε ένθετο των «TIMES» το 1999.
Ο Α.Ν. μας διέσωσε τόσα γεγονότα και πρόσωπα του παλιού Ρεθύμνου, μας μίλησε για τόσα σπουδαία πράγματα και καταστάσεις που για χρόνια θα περιμένουμε να βρεθεί άλλος ισάξιός του Ρεθεμνιώτης λογοτέχνης.
Ποιος αλήθεια άλλος σύγχρονος , εν ζωή, πνευματικός τάγος του νομού μας, μας έδωσε τόσα πολλά γραπτά όσα ο συγκεκριμένος; Ποιος είχε μια τόσο γόνιμη λογοτεχνική παρουσία-πορεία στα ελληνικά γράμματα;
Ο Ανδρέας πορεύτηκε σ΄ ένα δύσκολο δρόμο, χαράζοντας τις δικές του γραμμές και τα όρια, στη λογοτεχνία του σήμερα με το κεφάλι πάντα ψηλά, στην πρώτη γραμμή χωρίς ποτέ να σκύψει το κεφάλι, παρά τις αντίξοες συνθήκες τις οποίες πέρασε.
Κάποτε οι ιθύνοντες τούτου του ευλογημένου τόπου πρέπει να μάθουν να τιμούν τα παιδιά τους που με την πένα τους ή το πινέλο τους ή τη σμίλη τους ή την όποια άλλη τους επίδοση στον αθλητισμό, στις τέχνες, στις επιστήμες, στη ναυτιλία, στο εμπόριο, κ. α. είχαν μια συμβολή σημαντική. Πρέπει να τους τιμά καλώντας μάλιστα σε μια ανοικτή γιορτή όλους τους επισήμους, όλα τα σχολεία, τους συλλόγους, τους φορείς και τον απλό λαό να τους δει από κοντά, να τους ακούσει, να τους θαυμάσει, να μάθει, να διδαχθεί. Έτσι μόνο μπορεί να πάει μια Πολιτεία μπροστά, όταν στηριχθεί στις δυνάμεις και τις αξίες του τόπου της. Και ο Νενεδάκης είναι μια απ΄ αυτές τις αξίες του τόπου μας.
Παλαιότερα είχα κάνει προτάσεις σε δύο πολιτιστικούς φορείς του νομού για να τιμηθεί. Ατυχώς έπεσαν στο κενό. Κάνω λοιπόν τώρα την πρόταση στην Πολιτεία μας να τιμήσει και μάλιστα σύντομα τον Ανδρέα Νενεδάκη για την πολύπλευρη προσφορά του στα Κρητικά και φυσικά στα Ελληνικά γράμματα και τις τέχνες, να βγει ένα βιβλίο με τις ομιλίες που θα γίνουν το οποίο θα δοθεί στην εκδήλωση αυτή.. Θα ΄ναι το ελάχιστο που οφείλει «η πόλη των γραμμάτων» σ΄ένα ακούραστο εργάτη του πνεύματος μετά από μια τόση μεγάλη διαδρομή στη λογοτεχνία. Ας το κάνει έστω και τώρα που ο Ανδρέας μας έδωσε τον τελευταίο του πνευματικό καρπό.
Ελπίζω αυτή τη φορά να εισακουστώ από τους αρμόδιους. Ελπίζω.
Υ.Γ. Περίμενα τρεις ολόκληρους μήνες να δω έστω και μια κριτική παρουσίαση του βιβλίου αυτού του Α.Ν. Δυστυχώς μέχρι αυτή τη στιγμή δεν γράφτηκε καμία, έστω και αρνητική. Μια σιγή ιχθύος για δαύτο. Τα πράγματα είναι σοβαρά ανησυχητικά για την κοινωνία μας, την κοινωνία του Ρεθύμνου. Λυπάμαι γιατί οι ντόπιοι κριτικοί απαξιούν να γράψουν, έστω και δύο αράδες, για ένα βιβλίο ενός πανελλήνια καταξιωμένου Ρεθεμνιώτη συγγραφέα, ενώ δεν φείδονται να ασχοληθούν με τόσα άλλα βιβλία που τυπώνονται κάθε χρόνο από κρητικούς συγγραφείς και όχι μόνο, κατά πολύ κατώτερους του συγγραφέα «Της Αλισσάβης». Δεν νομίζω δα να ήμουν και ο μόνος αποδέκτης του βιβλίου σ΄’ολο το νομό.
Ίσως γι΄ αυτό και ένας άλλος Ρεθυμνιώτης λογοτέχνης με παγκόσμια αναγνώριση του έργου του και Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος παρακαλώ, προτίμησε να γράψει με ψευδώνυμο σ΄ όλη τη ζωή και κανείς ποτέ δεν έμαθε τ΄ όνομά του παρά μετά το θάνατό του. Αλλά γι΄ αυτόν ετοιμάζω βιβλίο που θα βγάλω εν καιρώ, για να μάθουν οι νεότεροι τις αξίες αυτού του τόπου.
Σημείωση: Το παρόν κείμενο είχε ήδη γραφτεί από τις 5/12/2004. Δύο φορές πήγα να το ταχυδρομήσω στην εφημερίδα και το πήρα πίσω. Ας περιμένω, έλεγα. Στις 19.12. 2004 ο αγαπητός φίλος Γιάννης Παπιομύτογλου, Διευθυντής της Δ.Κ.Β.Ρ., μου ζήτησε βιογραφικά στοιχεία για τον συγγραφέα για μια τιμητική εκδήλωση που ετοιμάζει η Βιβλιοθήκη με ομιλήτρια την εκλεκτή Ελπινίκη Νικολουδάκη. Του εξέθεσα τις σκέψεις μου και του παρέδωσα ό,τι υλικό είχα στην κατοχή μου προς χρήση της ομιλήτριας.
Αυτή η εκδήλωση δεν αναιρεί βέβαια την πρότασή μου που απευθύνεται στην Πολιτεία. Αυτή έχει το μεγάλο χρέος απέναντι στο Ρεθεμνιώτη συγγραφέα. Ας το κάνει πράξη.
Ρέθεμνος 19/1/2005
Μιχάλης Παπαδάκης (Δανδολος)