25-12-2020 07:55
Η αφορμή για το σημερινό κείμενο δόθηκε πριν λίγες μέρες. Ο εκλεκτός συμπολίτης φιλόλογος, συγγραφέας Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, σε άρθρο του με τίτλο «Η δημιουργία του Δημοτικού Κήπου», («Κ.Ε.» 17.12.2020, «Ρέθεμνος» 19.12.2020), μεταξύ άλλων, δημοσιεύει και μια φωτογραφία βάζοντας όμως και ένα ερωτηματικό στη χρονολογία της.
Έχει τραβηχτεί στο Δημοτικό μας Κήπο και στο κέντρο της φιγουράρει ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το γνωστό του μειδίαμα.
Ας μάθουμε λοιπόν όχι μόνο την χρονολογία, αλλά την ακριβή ημερομηνία και ακόμη και αυτή την ώρα του «κλικ»…
Φυσικά και τα πρόσωπα που πλαισιώνουν τον Εθνάρχη.
Στις 20 Ιανουαρίου 1935, ημέρα Κυριακή, ο Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέπτεται για μία ακόμη φορά το Ρέθυμνο. Από τις δέκα επίσημες επισκέψεις του στην πόλη του Ρεθύμνου που έχουν καταγραφεί ιστορικά, θεωρείται η σπουδαιότερη και γίνεται για καθαρά εκλογικούς λόγους σε ένα ιδιαίτερα φορτισμένο πολιτικό κλίμα. Σε αυτή την τόσο σημαντική επίσκεψη, θα φιλοξενηθεί και θα διανυκτερεύσει στην οικία του Διευθυντή της εφημερίδας «Ο ΤΥΠΟΣ» Μάνου Β. Τσάκωνα, αδελφού του Πατέρα μου Φώτη. Ο Βενιζέλος κατά τις επισκέψεις του στο Ρέθυμνο φιλοξενείται, έστω και για λίγες ώρες, για μία μικρή ξεκούραση, στην οικία Τσάκωνα, όπου τότε διαμένει μία πολυπληθής οικογένεια, σχεδόν όλα τα εννέα αδέλφια, τρεις νύφες και τα πρώτα τους παιδιά. Οι φιλοξενίες αυτές είναι αποτέλεσμα της στενής σχέσης του Βενιζέλου με τον Μάνο Β. Τσάκωνα, ο οποίος υπήρξε Υπασπιστής του και στενός συνεργάτης «…κατά την ένδοξον διά την Ελλάδα περίοδον από 1918 μέχρι 1920 συνοδεύσας αυτόν κατά τα έτη εκείνα εις όλας τας πόλεις της Ευρώπης, ένθα συνήρχοντο αι διασκέψεις. Παρισίους, Σεβρ κ.α.».
Η οικία αυτή δεν είναι άλλη από το μεγάλο αρχοντικό του Αλή Βαφή Σελιανάκη, το οποίο έχει περιέλθει στην οικογένεια Τσάκωνα από τον Ιανουάριο του 1923, λίγο μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε. Στο ισόγειο του αρχοντικού, από το 1932 και μετά, λειτουργούν τα γραφεία καθώς και το τυπογραφείο της εφημερίδας «Ο ΤΥΠΟΣ».
Από το αρχείο της εφημερίδας και από το οικογενειακό αρχείο αντλούμε τις πληροφορίες που μεταφέρονται σε αυτό το άρθρο.
Το αρχοντικό του Αλή Βαφή Σελιανάκη στην οδό Μεγ. Αλεξάνδρου 50 (Τζαννέ Μπουνιαλή).
Στο ισόγειο αριστερά η είσοδος του τυπογραφείου και στο κέντρο τα γραφεία της εφημερίδας «Ο ΤΥΠΟΣ».
Δεξιά η κεντρική είσοδος του σπιτιού.
(Σχέδιο-αποτύπωση: δεκαετία 1980)
ΚΥΡΙΑΚΗ, 20 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1935
________________________________________
Κατά την επίσκεψη αυτή ο Βενιζέλος, αμέσως μετά την άφιξή του στην πόλη, θα εκφωνήσει λόγο, που θα μείνει αλησμόνητος για πολλές δεκαετίες στους Ρεθυμνιώτες, όχι μόνο για το περιεχόμενό του αλλά και για το πλήθος του κόσμου που έχει κατακλύσει την πλατεία Ηρώων (Αγνώστου Στρατιώτη), για να ακούσει και να δει από κοντά τον Εθνάρχη.
Τα ακριβή αποσπάσματα από την εφημερίδα, μόνο αυτά, μπορούν να μας μεταφέρουν την ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών.
…«Εις το Ρέθυμνον περί την 11:15’ π.μ. οι κώδωνες του Καθεδρικού Ναού και η περιελθούσα την αγοράν δημοτική φιλαρμονική, έδωκαν το σύνθημα του συναγερμού της πόλεως και των εκ της υπαίθρου συρρευσάντων, προς την Πλατείαν του Μνημείου των Ηρώων.
Πολύ προ της δωδεκάτης ο άπλετος χώρος είχε καταληφθή…
…Η οικία του συμπολίτου μεγαλεμπόρου κ. Κώστα Ζαχαριουδάκι είχε διακοσμηθή και σημαιοστολισθή εγκαίρως και παρά τα ληφθέντα μέτρα αυστηρού ελέγχου και περιορισμού των προσερχομένων ήτο από τις 11 π.μ. κατάμεστος κόσμου…
…των γνωστών λίαν φιλοξένων διαθέσεων της οικογενείας του ενθουσιώδους φιλελευθέρου κ. Ζαχαριουδάκι, επωφελήθη προ παντός το ωραίον φύλον. Κυρίαι και δεσποινίδες διψώσαι να ίδουν εκ του πλησίον τον κ. Πρόεδρον είχον κατακλύση την οικίαν.
Το υπό του εξώστου της οικίας Ζαχαριουδάκι θέαμα της μυρμυκιώσης πλατείας ήτο επιβλητικόν.
Περί την 12:10’ επί τη εμφανίσει των προπορευομένων του Προεδρικού αυτοκινήτου μεταφορικών μέσων, ρίγη ενθουσιασμού διατρέχουν το πλήθος το οποίον ξεσπά εις διατόρους ζητωκραυγάς, υπέρ του κ. Βενιζέλου και η μουσική ανακρούει το θούριον «Ο γυιός του Ψηλορείτη» επί τη προσεγγίσει του Προεδρικού αυτοκινήτου»…
…«Μετά το τέλος του λόγου του ο κ. Πρόεδρος ευχαριστήσας τους οικοδεσπότας και τους παρισταμμένους επέβη μετά της συνοδείας του, του αυτοκινήτου του και μετέβη εις την οικίαν του διευθυντού του «Τύπου» κ. Μάνου Τσάκωνα όπου κατέλυσε.
Προ της εξωτερικής κλίμακος υπεδέχθησαν τον υψηλόν ξένον η Κυρία Ιουλιέττα Μάνου Τσάκωνα με τα μικρά της, ο Κος και η Κα Πολυβίου Τσάκωνα πρώην Νομάρχου και όλη η οικογένεια Τσάκωνα.
Το εσωτερικό της κεντρικής εισόδου με την περίτεχνη μαρμάρινη σκάλα (εξωτερική κλίμακα) που οδηγεί στο σπίτι.
(Σχέδιο-αποτύπωση: δεκαετία 1980)
Ο κ. Πρόεδρος αφ’ού ανεπαύθη επ’ όλίγα λεπτά παρεκάθισεν εις παρατεθέν πρόγευμα του οποίου μετέσχον οι συνοδεύοντες αυτόν εκ Χανίων.
Από της 4 μ.μ. ο κ. Βενιζέλος ήρχισε δεχόμενος πλήθος Φιλελευθέρων και Επιτροπών».
ΕΙΣ ΤΟ ΩΔΕΙΟΝ
«Την 6:40 ακριβώς ο κ. Πρόεδρος μετέβη εις την αίθουσαν του Ωδείου Ρεθύμνης όπου εδίδετο εκτάκτως συναυλία προς τιμήν του.
Τον κ. Πρόεδρον υπεδέχθησαν εις την είσοδον οι κ.κ. Μιχ. Πρεβελάκις Πρόεδρος και Αριστ. Ν. Κορωνάκις και Ευαγγ. Νησιανάκις, μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ωδείου. Τα της συναυλίας θα περιγράψη ιδιαιτέρως εις προσεχές φύλλον τεχνικός συνεργάτης μας.
Σημειούμεν μόνον ότι ο κ. Πρόεδρος συνεχάρη θερμώς τους καθηγητάς Κον Αχιλλέαν και Καν Αγγέλαν Γέροντα και Βασ. Ξενάκι, τας δεσποινίδας Μαρίαν Ευαγγ. Μοάτσου, Αιμιλίαν Μιχ. Βαλαρή και τον κ. Θεμιστ. Βαλαρή, δια την δεξιοτεχνίαν μεθ’ ής εξετέλεσεν έκαστος το μέρος του.
Συνεχάρη ομοίως θερμώς τον κ. Μιχ. Πρεβελάκιν και τον κ. Πολυβ. Β. Τσάκωναν, εις του οποίου την πρωτοβουλίαν οφείλεται, ως επληροφορήθη, η ίδρυσις του Ωδείου, διά την δημιουργίαν τοιαύτης καλλιτεχνικής κινήσεως εις την πόλιν μας και την τοιουτοτρόπως συντελουμένην εξύψωσιν του πνευματικού αυτής επιπέδου».
ΤΟ ΕΣΠΕΡΑΣ ΤΟΥ κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
«Περί την 7:20 μ.μ. ο κ. Πρόεδρος υπό τας επευφημίας του εν τη αιθούση κοινού απεσύρθη επανελθών εις την οικίαν Τσάκωνα όπου και εσυνεχίσθησαν μέχρι βαθυτάτης νυκτός αι επισκέψεις των φίλων και θαυμαστών του εξ όλων των μερών του Νομού.
Άπαντες εύρισκον τον κ. Πρόεδρον θαλλερώτατον και σφριγηλώτερον την εμφάνισιν από πολλούς νεωτέρους του. Εις τους εξωτερικεύοντας αυτάς των τας εντυπώσεις ο κ. Βενιζέλος χαριτολογών απήντα ότι όταν θα φτάση εις τα εκατόν του χρόνια τότε θα αρχίση να σκέπτεται διά γηρατειά.
Περί την 8:30 μ.μ. παρά τη Κυρία Ιουλιέττα Μαν. Τσάκωνα παρετέθη προς τιμήν του κ. Προέδρου γεύμα εις το οποίον παρεκάθησαν ο κ. Βασ. Σκουλάς, οι βουλευταί κ.κ. Μαν. Βολουδάκις, Γ. Τσουδερός, κωλυομένης της Κυρίας Γ. Τσουδερού λόγω αδιαθεσίας και των λοιπών κοινοβουλευτικών μας κωλυομένων εξ άλλων υποχρεώσεων, ο Δήμαρχος Ρεθύμνης μετά της Κυρίας Τίτου Πετυχάκι, ο Κος και η Κα Πολυβ. Τσάκωνα πρώην Νομάρχου, ο κ. Τάσος Κεραμιανίδης ιδιαίτερος του κ. Προέδρου, ο κ. Μιχ. Κουφογιαννάκις.
Ο κ. Πρόεδρος απεσύρθη εις τον κοιτώνα του περί την 10.45 μ.μ.».
ΔΕΥΤΕΡΑ, 21 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1935
________________________________________
…«το πρωί από της 8:30 π.μ., ότε ηγέρθη ο κ. Πρόεδρος, ήρχισε δεχόμενος κόσμον, τόσον εκ των επαρχιών όσο και εκ της πόλεως…
…Ήτο τοιαύτη η κοσμοσυρροή (και προχθές και χθες) εις την οικίαν του κ. Τσάκωνα και τοιαύτη η πλημμύρα επισκεπτών εξ όλων των επαρχιών εις τας αιθούσας ώστε η συγκράτησις όλων των ονομάτων ήτο αδύνατος και λίαν παρακεκινδυνευμένη, η δε δημοσίευσις ονομάτων με παραλείψεις, θα προεκάλει, και δικαίως, παρεξηγήσεις.
Κάμνομεν εξαίρεσιν δια το ωραίον φύλλον.
Επεσκέφθησαν τον κ. Πρόεδρον τα Διοικητικά Συμβούλια του Λυκείου των Ελληνίδων και του Συλλόγου των Κυριών Ρεθύμνης»…
Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
…«Περί την 10:30 π.μ. ο κ. Βενιζέλος μετέβη πεζός εις τον Δημοτικόν Κήπον της Πόλεως, τονίσας ότι όμοιον πάρκον ουδεμία πόλις της Ελλάδος πλην της πρωτευούσης δύναται να επιδείξη»…
ΡΕΘΥΜΝΟ, 21 Ιανουαρίου 1935
Δημοτικός Κήπος
Από αριστερά: 5ος Πολύβιος Β.Τσάκωνας, Δικηγόρος – 6ος Βασίλειος Στυλ. Καλαϊτζάκης, Διευθυντής της εφημερίδας «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ» – 7ος Τίτος Πετυχάκης, Δήμαρχος Ρεθύμνης – στο μέσον ο Ελευθέριος Βενιζέλος – 11ος (με το μονόκλ) Μάνος Β.Τσάκωνας, Διευθυντής της εφημερίδας «Ο ΤΥΠΟΣ» και μπροστά του η κόρη του Ζακελίνα Τσάκωνα. Δίπλα δεξιά, (στην αγκαλιά της κοπέλας) η κόρη του Πολύβιου, Ποπούλα Τσάκωνα.
…«Ο κ. Πρόεδρος επεσκέφθη είτα την Κυρίαν Ιουλίαν χήραν του αειμνήστου φίλου του Κων. Πετυχάκι, Πρόεδρον του Λυκείου των Ελληνίδων, την οποίαν και συνεχάρη διά τας προσπαθείας της και του Λυκείου γενικώς διά την πνευματικήν ανύψωσιν του Ρεθύμνου…
…Εν συνεχεία ο κ. Βενιζέλος μετέβη πάντοτε πεζή μετά πολυαρίθμου συνοδείας εκ των εν τω μεταξύ συγκεντρωθέντων εις την οικίαν Πολιτευομένων και φίλων του εις το Φαρμακείον του κ. Γεωργ. Ε. Σαουνάτσου ιατρού, τον από τριακονταετίας «τεκέν» του Βενιζελισμού ως, χαριτολογών είπεν ότι ακούει να χαρακτηρίζεται το Φαρμακείον…
…Κατά την διέλευσίν του από τας δύω αγοράς ο Αρχηγός εγένετο αντικείμενον εκδηλώσεων σεβασμού και λατρείας του πλήθους.
Εις το παρατεθέν εν τη οικία του κ. Μάνου Τσάκωνα την 1 μ. μ. πρόγευμα παρεκάθησαν μετά του κ. Προέδρου πλην της οικογενείας και της ακολουθίας, οι κ. κ. Αντ. Καλαϊτζάκις, Νικ. Μπυράκις και Νικ. Δασκαλάκις, δικηγόροι, Πολιτευταί της επαρχίας Μυλοποτάμου.
Αποσυρθείς μετά το πρόγευμα προς σύντομον απογευματινήν ανάπαυσιν ο κ. Πρόεδρος εδέχετο και πάλιν πλήθος ενθουσιωδών θαυμαστών και φίλων, από της 3ης μέχρι της 4ης μ.μ…
…ανεχώρησε την 4ην μ.μ. ακριβώς επί του αυτοκινήτου του μετά του κ. Μανούσου Βολουδάκι (Βουλευτής Χανίων), του κ. Τάσσου Κεραμιανίδη (ιδιαίτερος γραμματέας του), του κ. Ανδρέα Γυπαράκι (Λοχαγός, Διοικητής της προσωπικής του ασφάλειας) και του κ. Mιχ. Κουφογιαννάκι, αφ’ ου εξέφρασε την ζωηροτάτην ικανοποίησιν και τας ευχαριστίας Του προς τον Ρεθυμνιώτικον Λαόν διά την τόσω θερμήν υποδοχήν και την εν μακρά συνεχεία από τριακονταετίας ακλόνητον αφοσίωσίν του προς το άτομόν Του και την φιλευλευθέραν ιδεολογίαν».
Ήταν η τελευταία επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Ρέθυμνο.
Λίγες βδομάδες μετά, στις 1 Μαρτίου, ακολουθεί το κίνημα Βενιζελικών αξιωματικών. Με την καταστολή του κινήματος και κλονισμένη την υγεία του ο Βενιζέλος αναχωρεί στις 12 Μαρτίου 1935 για το Παρίσι, όπου θα μείνει εξόριστος για ένα χρόνο. Εκεί αφήνει την τελευταία του πνοή στις 18 Μαρτίου του 1936.
________________________________________
Πηγές: Εφημερίδα «Ο ΤΥΠΟΣ», Ρέθυμνο 20, 21 & 22 Ιανουαρίου 1935
Μιχάλης Παπαδάκης (Δάνδολος), «Πολύβιος Τσάκωνας – Το κοπέλλι του Βενιζέλου», εκδόσεις «ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ των Κρητικών Γραμμάτων», Σεπτέμβριος 1987
Σημ.: Ο λόγος του Ελευθερίου Βενιζέλου δημοσιεύεται πλήρης στο φύλλο 788, της 21ης Ιανουαρίου 1935.