Η Φλωρεντίνη, θυγατέρα του Γιώργου Αντ. Σκουλούδη, από τις Μαργαρίτες, και της Κλεοπάτρας Χαρ. Πετυχάκη, γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, μεγάλωσε όμως στα Χανιά, όπου μετοίκησε η οικογένειά της. Εκεί δραστηριοποιήθηκε αργότερα και η ίδια. Ο πατέρας της, ευκατάστατος δικηγόρος, φλογερός υποστηρικτής της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, διατέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης επί Κρητικής Πολιτείας (1910) αλλά και διοικών σύμβουλος της Τράπεζας Κρήτης. Η μητέρα της, διδασκάλισσα εργόχειρου στο Παρθεναγωγείο της πόλης, εξελίχθηκε αργότερα (1885) σε Διευθύντρια του Παρθεναγωγείου.
Οι σπουδές στο Λονδίνο
Μεγαλωμένη σ’ ένα αστικό περιβάλλον, όπου η οικονομική άνεση συμβάδιζε με τη μόρφωση, την καλλιέργεια και τις προοδευτικές ιδέες, η Φλωρεντίνη φεύγει για την Αγγλία το 1906, σε ηλικία 16 μόλις ετών, για να ολοκληρώσει εκεί τις γυμνασιακές της σπουδές και, στη συνέχεια, να σπουδάσει ζωγραφική και σχέδιο. Επιστρέφει στην Κρήτη 6 χρόνια αργότερα, το 1912, έχοντας στις αποσκευές της ένα δίπλωμα διδασκαλίας της ζωγραφικής από τη Royal Darwin Society και την απόφασή της να ασχοληθεί επαγγελματικά με τις εικαστικές τέχνες.
Επαγγελματικό ξεκίνημα
Προφανώς, το προοδευτικό οικογενειακό περιβάλλον της υπήρξε και πάλι στήριγμα σ’ αυτήν την επιλογή της, σε μια εποχή που -στον ελλαδικό τουλάχιστον χώρο, πόσο μάλλον στην Κρήτη- η γυναικεία ενασχόληση με τις καλές τέχνες περιοριζόταν στο ερασιτεχνικό/οικιακό επίπεδο. Έτσι, η «δεσποινίς Σκουλούδη» αποκτά το ατελιέ της «εις την οδόν Σχοινοπλοκάδικα» (σημερινή Χατζημιχάλη Νταλιάνη, στην Παλιά πόλη των Χανιών).
Στα ζωγραφικά της έργα συμπεριλαμβάνονται πορτραίτα επιφανών προσωπικοτήτων (Ελ. Βενιζέλος, Ασπασία Μάνου) αλλά και απλών ανθρώπων, όπως και οικείων της, καθώς επίσης και τοπία και νεκρές φύσεις.
Σημαντικό έργο της θεωρείται ένας μεγάλος πίνακας που απεικονίζει την τελετή της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (1913) αλλά και ο σχεδιασμός, την ίδια χρονιά, του αναμνηστικού γραμματοσήμου της Ένωσης, κατόπιν ανάθεσης της Γενικής Διοίκησης Κρήτης.
Κοινωνική δραστηριότητα
Παράλληλα, η Φλωρεντίνη λειτουργεί ως ενεργό μέλος της κοινωνίας της πόλης της. Η επαφή της με την επίσης Ρεθύμνια Καλλιρρόη Παρρέν-Σιγανού, οδηγεί σε μια δημιουργική σύμπραξη: το ατελιέ της Φλωρεντίνης γίνεται τόπος συνάντησης, συζητήσεων και σχεδίων, καθώς το καλοκαίρι του 1915 ξεκινά η σύσταση παραρτήματος του Λυκείου των Ελληνίδων στα Χανιά. Η ίδια η Φλωρεντίνη «εχρησιμοποιήθη ως μεσάζων, τρόπον τινά της μεταφυτεύσεως και εγκολπώσεως της ιδέας της κ. Παρρέν», αναφέρει χαρακτηριστικά εφημερίδα της εποχής. Η μητέρα της, Κλεοπάτρα, αναλαμβάνει πρώτη πρόεδρος του Λυκείου στα Χανιά (1915-1923), η ίδια η Φλωρεντίνη είναι μέλος του πρώτου διοικητικού του συμβουλίου, ενώ μεταξύ των ιδρυτικών μελών βρίσκεται και η αδελφή της, Ελένη (μετέπειτα, Δελφίνου). Αργότερα (1923), η Φλωρεντίνη θα συμμετάσχει ενεργά και στις δράσεις του Συνδέσμου για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών, όπως και ο αδελφός της Μανώλης.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ο άλλος αδελφός της, Αντώνης, υπήρξε ανταποκριτής στον Πόντο κατά τη διάρκεια των διώξεων των μικρασιατικών πληθυσμών από τους Νεότουρκους. Η εμπειρία του οδήγησε στη συγγραφή ενός βιβλίου με τίτλο Έρημες Χώρες, Νεκρές πολιτείες, το οποίο εικονογράφησε η ίδια.
Γάμος και οικογένεια
Ο γάμος της με τον ναυτικό πράκτορα Τζώρτζη Καλούτση (1918) δεν ανέστειλε την εικαστική δραστηριότητά της. Η καλλιτεχνική της υπογραφή εμπλουτίζεται (Φ.Σ.Κ., πλέον, αντί Φ.Κ.), όπως εμπλουτίζεται και η ζωή της με τον ερχομό των τριών της παιδιών μέσα στη δεκαετία του ’20: Αρτεμισία, Γιώργος (μουσικός), Βαλέριος (εικαστικός, στον οποίον και αφιέρωσε πρόσφατα μια μεγάλη αναδρομική έκθεση η Πινακοθήκη του Ρεθύμνου).
Διεθνή ερεθίσματα…
Το σχέδιο και η ζωγραφική έμελλε να είναι ο δρόμος της, η ίδια όμως βρήκε έναν ολότελα προσωπικό τρόπο να τον χαράξει. Οι εξορμήσεις της στην ύπαιθρο της έδωσαν την ευκαιρία να συνειδητοποιήσει ότι η λεγόμενη λαϊκή τέχνη μαράζωνε κι ο αργαλειός παροπλιζόταν. Η Φλωρεντίνη αξιοποίησε τότε την εμπειρία του κινήματος Arts and crafts (Τέχνη και χειροτεχνία), το οποίο είχε γνωρίσει κατά την παραμονή της στο Λονδίνο. Οι καλλιτέχνες και σχεδιαστές που το απάρτιζαν, αντιδρώντας στη βιομηχανοποίηση της εποχής, διεκδικούσαν την επιστροφή στη χειροτεχνία, αντιπροτείνοντας τη δημιουργία και εμπορική διάθεση χρηστικών χειροτεχνημάτων υψηλής ποιότητας, με στόχο την καλλιέργεια του αστικού κοινού.
…Τοπική πρακτική
Ζώντας την εποχή όπου οι ανασκαφές του Έβανς (1900-1913 και 1922-1930) αποκάλυπταν τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του μινωικού πολιτισμού, η Φλωρεντίνη άρχισε να εργάζεται σε δυο κατευθύνσεις. Αφενός να πειραματίζεται, μαζί με παλιές υφάντριες, πάνω στη δημιουργία υφαντών με παραδοσιακές τεχνικές, και αφετέρου να μεταφέρει σε μιλιμετρέ χαρτί (που εισήγαγε για τον σκοπό αυτόν από την Αγγλία) μοτίβα εμπνευσμένα από τα ανασκαφικά ευρήματα, με τρόπο που οι υφάντριες να μπορούν να τα μεταφέρουν με ακρίβεια στα υφαντά.
Το 1926 πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία την πρώτη της έκθεση τέχνης και χειροτεχνίας στο Λύκειο των Ελληνίδων, στην Αθήνα.
Ο «Διπλούς πέλεκυς» και η «ωφέλιμη» Κρήτη
Ήδη από την προηγούμενη χρονιά (1925) η Φλωρεντίνη είχε μετατρέψει το οικιακό της εργαστήριο στα Χανιά σε επιχείρηση, που έφερε τη συμβολική ονομασία «Διπλούς πέλεκυς» και σταδιακά εξελίχθηκε σε βιοτεχνική μονάδα, δίνοντας σε πολυάριθμες γυναίκες έναν τρόπο οικονομικής ανεξαρτητοποίησης μέσω της βιοτεχνικής χειροτεχνίας.
Ο «Διπλούς πέλεκυς» γνώρισε εντυπωσιακή άνθιση ως και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέχισε όμως τη δραστηριότητά του και στις μεταπολεμικές δεκαετίες, σε πείσμα της αυξανόμενης βιομηχανοποίησης και τυποποίησης. Έφθασε να περιλαμβάνει 150 αργαλειούς, να απασχολεί περί τις 200 γυναίκες, να διατηρεί πρατήρια στην Αθήνα, τα Χανιά, το Ηράκλειο, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, την Κέρκυρα και να προβάλλει, σε πολυάριθμες εκθέσεις στην Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, μιαν «αναβιωμένη λαϊκή τέχνη».
Αυτή ήταν η Φλωρεντίνη Σκουλούδη-Καλούτση, μια γυναίκα που ένωσε «το ωραίο με το ωφέλιμο», όπως η ίδια συνήθιζε να λέει. Μια γυναίκα που ένωσε τον τόπο της με την Ευρώπη, το ιστορικό του παρελθόν με το δικό του, αλλά και το δικό της, παρόν, την τέχνη της με τη χειροτεχνία και την ποιοτική βιοτεχνική παραγωγή. Μια γυναίκα από το Ρέθυμνο, μια καλλιεργημένη, δημιουργική και ανεξάρτητη γυναίκα του 20ού αιώνα.
Η έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων
Η έκθεση που φιλοξενείται στη Δημοτική Πινακοθήκη της γειτονικής πόλης έχει τίτλο «Τέχνη και χειροτεχνία: Η «ωφέλιμη» Κρήτη της Φλωρεντίνης Σκουλούδη-Καλούτση» είναι η πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση, αφιερωμένη στη ζωή και το έργο της Φλωρεντίνης Σκουλούδη-Καλούτση. Η διοργάνωσή της είναι προϊόν συνεργασίας της Πινακοθήκης με τη διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Υπ.Πο.), με την επιμέλεια των ιστορικών Τέχνης Μανόλη Καρτεράκη και Άνης Κοντογεώργη. Συνοδεύεται από δίγλωσσο (ελληνικά-αγγλικά) κατάλογο, με κείμενα των επιμελητών και φωτογραφικό υλικό, από τον οποίο και αντλούνται οι περισσότερες από τις πληροφορίες και τις εικόνες της παρουσίασης αυτής.
