Ένα χωριό δεν μπορείς να το γνωρίσεις από τα στοιχεία που σου δίνουν οι πηγές. Μόνο ακουμπώντας τον παλμό του, κάνοντας παρέα τους κατοίκους το μαθαίνεις και το αγαπάς. Κάπως έτσι γνώρισα και ξεχώρισα τ’ Απλαδιανά.

Δεν είχα προγραμματίσει την επίσκεψη. Κι έχει σημασία αυτή η λεπτομέρεια γι’ αυτό και την αναφέρω. Προορισμός ήταν αρχικά η μονή Βωσσάκου για να ευχηθούμε στα ονομαστήρια του ηγουμένου π. Τιμοθέου, ενός πανάξιου κληρικού και φωτισμένου δασκάλου, που εκτός από τα όσια και ιερά της φυλής και όσα επιτάσσει η διδακτέα ύλη, διδάσκει τους μαθητές του, στο 3/θέσιο Απλαδιανών που διευθύνει και πολιτισμό.

Η ευτυχία να συνοδεύομαι από τον ανώτερο αξιωματικό ΕΛΑΣ ε.α., όπως ο ίδιος επιθυμεί την αναφορά στο πρόσωπό του κ. Βασίλη Αποστολάκη και η παρουσία εκλεκτών Απλαδιανιανών, έφερε τη συζήτηση στο άγνωστο μέχρι την ημέρα εκείνη για μένα χωριό.

Ευτυχώς που με αφορμή μια εκδήλωση που είχε γίνει στο χωριό τον π. Οκτώβριο είχε κάνει σχετικό δημοσίευμα ο κ. Αποστολάκης στην εφημερίδα «Κρητικά Νέα» και ήμουν σε θέση, κάπως να παρακολουθήσω τη συζήτηση.

Γιατί χάρις στο δημοσίευμα αυτό και όσα μου συμπληρώνει ο «Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης» του Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη, αχώριστος οδηγός μου, ήξερα ως τότε ότι τα Απλαδιανά είναι χωριό του Δήμου Μυλοποτάμου, της Δημοτικής Ενότητας Κουλούκωνα. Βρίσκεται στο 40ο χλμ. της παλαιάς Εθνικής οδού Ρέθυμνο- Ηράκλειο, στους νότιους πρόποδες των Ταλαίων Ορέων (Κουλούκωνας).

Είχε όμως ενδιαφέρον και η συνέχεια στο δημοσίευμα του κ. Αποστολάκη, αφού αναφερόταν και στο περιεχόμενο της εκδήλωσης Έγραφε συγκεκριμένα:

Οι κάτοικοι φιλοπρόοδοι, φιλόξενοι, φιλοπάτριδες, ειλικρινείς με καθαρότητα σκέψης και λόγου. Η λέξη αρχοντιά είναι συνώνυμη με το ωραίο, γραφικό και ιστορικό χωριό Απλαδιανά. Οι Απλαδιανιώτες, γαλουχημένοι με τις ιστορίες των σοφών προγόνων τους, σμιλεύουν μέσα τους ένα κόσμο γεμάτο με ηθικές αξίες, που παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου και κρατούν ψηλά τη σημαία της Ιστορίας και της παράδοσης. Η συμμετοχή του χωριού σε όλους τους Εθνικούς αγώνες υπήρξε έντονη. Η ευγνωμοσύνη των κατοίκων έστησε ένα περικαλλές Ηρώο, που αναγράφει τα ονόματα των ευκλεώς αγωνισαμένων και ενδόξως Πεσόντων στα πεδία των μαχών. Το Ηρώο στολίζει την πλατεία, που δημιουργήθηκε πρόσφατα και αποτελούν Ηρώο και πλατεία ένα κόσμημα του χωριού…».

Πράγματι είχε συζητηθεί πολύ εκείνο το διάστημα η εκπλήρωση ενός ονείρου που είχαν οι κάτοικοι να δημιουργήσουν ένα μνημείο για να τιμούν τους ένδοξους νεκρούς τους.

Εκείνη τη μέρα πάντως είχε εντυπωσιάσει και η ομιλία του π. Τιμοθέου που έδωσε τόσα ιστορικά στοιχεία για το χωριό. Είχε πει μεταξύ άλλων:

«Με παραδείγματα ηρωισμού είναι γεμάτη η ιστορία της πατρίδας μας. Σ’ όποια γωνιά κι αν ανατρέξει κάποιος, ακόμη και το πιο μικρό χωριό, έχει και το δικό του ή τους δικούς του ήρωες. Σ’ αυτό το βιβλίο της ελληνικής ιστορίας θέση ξεχωριστή κατέχει και το χωριό των Απλαδιανών, του οποίου οι κάτοικοι ανέκαθεν διακρίνονταν για την αγωνιστικότητά τους και τον πατριωτισμό τους, με τους ήρωες που όλοι εμείς συγκεντρωθήκαμε εδώ για να τιμήσομε:

– To Λυρώνη Φραγκιά του Γεωργίου, ο οποίος έπεσε στη μάχη του Σκρα, το 1918, που ήταν η πρώτη και καθοριστική νικηφόρα μάχη του Ελληνικού Στρατού, στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τεράστια απήχηση σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, γιατί εξυψώθηκε το φρόνημα και το ηθικό όχι μόνο του Στρατού αλλά και του Ελληνικού Λαού και αυξήθηκε η διεθνής εκτίμηση για τη μαχητικότητα και τη γενναιότητά του,

– Το Σωπασή Γεώργιο του Βασιλείου, ο οποίος χάθηκε στη Μικρά Ασία, το 1922,

– Το Λυρώνη Κωνσταντίνο του Βασιλείου, ο οποίος χάθηκε κατά τους βομβαρδισμούς των Γερμανών στο Ηράκλειο, το Μάιο του 1941 και

– Το Λυρώνη Νικόλαο του Δημητρίου, ο οποίος έπεσε στη μάχη του Λατζιμά το Μάιο του 1941.

Σήμερα, λοιπόν, συγκεντρωθήκαμε εδώ για να τους αποδώσουμε, έστω και καθυστερημένα, την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη, γιατί η ευγνωμοσύνη είναι γνώρισμα της ευγενούς και πολιτισμένης ψυχής. Είναι γνώρισμα του ανωτέρου ανθρώπου, που ξέρει να εκτιμά, να αναγνωρίζει, να σέβεται και να αποδίδει τιμές σ’ αυτούς που «ξέρουν να ζουν αλλά και να πεθαίνουν ξέρουν». Απόδειξη της ευγνωμοσύνης, του σεβασμού και του θαυμασμού σ’ αυτούς του πέντε Απλαδιανιώτες ήρωες είναι το ηρώο αυτό, που στήθηκε σ’ αυτό το σημείο, σύμβολο παλληκαριάς, θάρρους και αυτοθυσίας, ανθρώπων απλών, του καθημερινού μόχθου, που την ώρα όμως της κρίσης σήκωσαν το ανάστημά τους και αναμετρήθηκαν με την ιστορία. Γι’ αυτό, το ηρώο αυτό θα είναι ένα σχολείο για μας, που θα μας διδάσκει ότι η αθανασία είναι προνόμιο εκείνων που ξέρουν να εκτιμούν τις αξίες και τα ιδανικά, να τα υπερασπίζονται και να πεθαίνουν γι’ αυτά. Θα είναι ο φάρος, που θα φωτίζει και θα οδηγεί κάθε μας πράξη και θα μας φέρνει πάντοτε στο δρόμο του καθήκοντος, υπενθυμίζοντάς μας τις υποχρεώσεις στο παρελθόν της φυλής και της πατρίδας μας…».

Η τόσο ωραία όμως εκείνη εκδήλωση είχε κι άλλο σκοπό, όπως ανέφερε σχετικά ο π. Τιμόθεος. Το χωριό τιμούσε ένα σπουδαίο κοινοτάρχη που είχε δώσει περιεχόμενο στην έννοια πατριωτισμός. Γιατί όπως εύστοχα τόνισε ο ηγούμενος στην τόσο μεστή ομιλία του «ήρωες και πατριώτες δε γεννιούνται και αναδεικνύονται μόνο εν καιρώ πολέμου αλλά και εν καιρώ ειρήνης. Πατριωτισμός είναι και το να αγαπάμε την πατρίδα, τον τόπο που μας γέννησε, να εργαζόμαστε για το καλό της, να μεριμνούμε για τη διατήρηση των αξιών και των μνημών που μας ενώνουν σε μια όχι απλώς πολιτιστική αλλά και πολιτική και ηθική κοινότητα. Πατριωτισμός είναι να εργάζεται κάποιος για την ευημερία του τόπου του και το καλό των συνανθρώπων του».

Για τους λόγους αυτούς τιμήθηκε ο Νικόλαος Λυρώνης του Ζαχαρία και της Ευαγγελίας, το όνομα του οποίου από εκείνη την ημέρα φέρει η πλατεία του χωριού. Και από την ομιλία του π. Τιμοθέου μάθαμε περισσότερο για τον σημαντικό αυτό άνθρωπο.

Γεννημένος στα Απλαδιανά, στις 4 Ιουνίου του 1926, ήταν το δεύτερο παιδί μιας πολυμελούς οικογένειας εννέα παιδιών. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού του. Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στην αεροπορία, ως υπαξιωματικός πενταετούς θητείας. Παντρεύτηκε το 1954 την Αθηνά Λυρώνη του Αντωνίου και της Όλγας, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, το Γεώργιο, την Αλεξάνδρα και την Ευαγγελία. Κύριο επάγγελμά του ήταν το εμπόριο, μέσα από το οποίο αναδείχθηκε όχι μόνο η εργατικότητα και η ευφυΐα αλλά κυρίως η αγάπη προς το συνάνθρωπό του, τον οποίο ουδέποτε εκμεταλλεύτηκε.

Για πρώτη φορά εκλέγεται Πρόεδρος, της τότε Κοινότητας Απλαδιανών, το 1960, υπηρετώντας από τη θέση αυτή το χωριό του μέχρι το 1974.

Υπηρέτησε με πάθος τον τόπο που αγαπούσε, θυσίασε προσωπικό χρόνο, στιγμές από τα παιδιά του, προκειμένου να προσφέρει στην τοπική κοινωνία, με εντιμότητα, ειλικρίνεια, ακεραιότητα, ευθύτητα, εργατικότητα και αποτελεσματικότητα, κερδίζοντας την αγάπη και την εκτίμηση όλων των συγχωριανών του.

Μεταξύ των έργων και των παρεμβάσεών του, κατά τη διάρκεια της θητείας του στην τοπική αυτοδιοίκηση, ξεχωρίζουν η υλοποίηση της άρδευσης του χωριού, η ηλεκτροδότησή του το 1968, ενώ δικό του έργο ήταν και η δημιουργία αυτής εδώ της πλατείας, που δικαίως από σήμερα θα φέρει το όνομά του, αφού το μεγαλύτερο μέρος της ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας του, την οποία παραχώρησε στο χωριό του.

Δυστυχώς, στην πολύ μικρή ηλικία των 48 ετών απεβίωσε, ενώ αν ζούσε θα είχε υλοποιήσει ένα πολύ μεγαλύτερο έργο».

Μετά τη συζήτηση αυτή και τις αναφορές στην ημέρα της εκδήλωσης ήταν αναμενόμενο ότι θα μας καλούσαν οι φίλοι από τ’ Απλαδιανά για μια ρακί στο χωριό. Και η συντροφιά στην οποία είχε προστεθεί στο μεταξύ και ο κ. Μανόλης Ζαχαριουδάκης από το Μελιδόνι δεν μπορούσε να αρνηθεί αυτή την τόσο ευγενική πρόσκληση-πρόκληση. Μια ρακί ένα χειμωνιάτικο πρωινό είναι ό,τι καλύτερο.

Έτσι βρέθηκα στο αρχοντικό του κ. Γιάννη Λυρώνη στ’ Απλαδιανά. Κι από κείνη τη στιγμή με κέρδισε ο χώρος, ο τόπος, οι άνθρωποι.

Η κ. Μαρία Λυρώνη ήταν η οικοδέσποινα. Πότε πρόλαβε να γεμίσει το τραπέζι αδυνατώ να απαντήσω. Για μια ρακί μας κάλεσαν και ολόκληρο γεύμα είχε ετοιμαστεί.

Χαμηλών τόνων η κ. Μαρία δείχνει πως δεν έκανε και τίποτα σπουδαίο. Από μικρό παιδί αυτά διδάχτηκε και πολλές άλλες παραδόσεις του τόπου μας ιδιαίτερα από μια θεία που «ότι έβλεπαν τα μάτια της έκαναν τα χέρια της».

Με ανεπιτήδευτη σεμνότητα δέχτηκε τους επαίνους μας για τα «χρυσά της χέρια». Με την ίδια απλότητα μας μίλησε για τους γονείς της. Οποία η έκπληξή μας όμως όταν συνειδητοποιήσαμε ότι είναι κόρη του περίφημου Στέλιου Ιωάννη -Μαγδαληνή Λυρώνη (1903-1997) του πασίγνωστου Στελιανάκη, που πολεμώντας στην θρυλική μάχη στο Λατζιμά εμπνεύστηκε από την τιτανομαχία εκείνη ένα εξαιρετικό ποίημα που υμνεί τους πολεμιστές από Απλαδιανά, Λιβάδια και Φαράτσι. Ο ίδιος ήταν ενεργό μέλος στην αντίσταση αλλά η κυρία Μαρία δηλώνει απλά ότι από την πρώτη στιγμή ο πατέρας της δήλωσε παρών στο προσκλητήριο της τιμής κι ήταν έτοιμος για κάθε αποστολή όποτε του ανέθεταν κάτι.

Στο μεταξύ στην παρέα μας προστέθηκαν κι άλλοι εκλεκτοί Απλαδιανιώτες. Είναι ανάμεσά τους ο κ. Μιχάλης Κλάδος και ο κ. Γιώργος Κλάδος που είναι σήμερα αντιδήμαρχος Μυλοποτάμου. Είναι από την οικογένεια Κλάδου που ακούγονται «Βίτσιλας» και καμαρώνουν γι’ αυτό. Είναι οι πρόγονοι με τις λεβεντιές τους, είναι οι ίδιοι που συνεχίζουν στα χνάρια των παλιών που δικαιολογεί αυτή την περηφάνια.

Ο κ. Λυρώνης μας μιλά για τα δύσκολα χρόνια που έζησε κι αυτός. Το χωριό δεν είχε δυνατότητες για να υπάρχουν ανέσεις. Ακόμα κι όσοι είχαν χρήματα δεν μπορούσαν να τα αξιοποιήσουν. Δρόμος ανοίχτηκε στην περίοδο της Κατοχής με αγγαρείες που επέβαλαν οι Γερμανοί για τη δική τους διευκόλυνση βεβαίως στις μετακινήσεις.

Μαθημένα τα παιδιά από μικρά στη βιοπάλη. Σηκωνόταν η μάνα νύχτα να ψήσει. Συνήθως ελιές που τηγάνιζε στο λάδι. Ούτε κεφτέδες δεν είχαν την νοστιμιά τους, έχουν να λένε μέχρι σήμερα. Αν υπήρχαν και τα κουκιά, τότε το πρωινό ήταν πλούσιο. Έτρωγαν κι έφευγαν για τη δουλειά. Οι συνθήκες εκεί τις πιο πολλές φορές απάνθρωπες.

Δούλευαν από νύχτα σε νύχτα για 12 δραχμές. Αλλά ας το έκαναν κι αλλιώς.

Καιροί δύσκολοι, εργοδότες σκληροί… Για φαγητό ούτε συζήτηση τις πιο πολλές φορές. Μια μέρα γύριζε από μεροκάματο ξεθεωμένος. Ούτε ξεροκόμματο δεν υπήρχε. Ευτυχώς επιστρέφοντας βρήκε κάτι σταφύλια και προσπάθησε μ’ αυτά να μερέψει την πείνα του.

Κάνουμε σύγκριση με τη σημερινή εποχή που δεν νοείται να φύγει εργάτης χωρίς να συνοδεύει το μεροκάματο κι ένα παραδοσιακό γεύμα και χαμογελάμε με σημασία Άλλες εποχές, άλλα ήθη.

Ο κ. Μιχάλης Κλάδος μιλά για τη μοίρα των γυναικών. Για τις γυναίκες που γεννούσαν μόνες την ώρα που έκαναν τις δουλειές. Γεννούσαν, έκοβαν τον ομφάλιο λώρο, κατάσταιναν το βρέφος, το θήλαζαν και ξανά στη δουλειά.

Να τα ακούς, να κάνεις σύγκριση με το σήμερα και να θαυμάζεις. Να τ ακούν και οι παιδίατροι και να «σηκώνεται η τρίχα τους» με περιπτώσεις μανάδων που όταν δεν είχαν τι να δώσουν στα βρέφη έλιωναν ή μασούσαν κουκιά και τα τάιζαν.

Έπειτα αλλάζει το κλίμα που έχει βαρύνει και ο κ. Μιχάλης μας μιλά για τους μερακλήδες που μόλις εύρισκαν ευκαιρία ξεφάντωναν στο χορό. Έτσι ήταν ο πατέρας του από τους πιο φημισμένους χορευτές. Για τις δικές του χορευτικές ικανότητες και των γιων του μας μιλά ο κ. Γιάννης Λυρώνης πίνοντας στην υγειά του φίλου του και της παρέας μας.

Περνάμε τόσο ωραία και στο μεταξύ η κα Μαρία συνεχίζει το ρεσιτάλ μαγειρικής. Πιατέλες εκτός από τους γιους κουβαλάει και ο εγγονός. Ένας λαμπρός νέος ο Γιάννης Λυρώνης φοιτητής Οικονομικών.

Τον ρωτάμε πως αισθάνεται ακούγοντας για τις δύσκολες εκείνες εποχές και πως αντιμετωπίζει ο ίδιος τη δική μας εποχή της κρίσης.

Με ένα τρόπο θαυμαστό για νέο άνθρωπο μας αναλύει τη δική του θεωρία που ο συνδυασμός σπουδών με εργασία μας φέρνει πιο κοντά στην επιτυχία. Αυτό εφαρμόζει και νοιώθει ευτυχής. Βλέπουμε ευχαρίστως ότι και η νέα γενιά έχει μπολιαστεί από την φιλοσοφία των παλιών. Δουλειά για να ζεις με αξιοπρέπεια, αγώνας να κατακτήσεις τη γνώση και ανοιχτή καρδιά όταν έχεις επισκέπτη. Να μη φύγει χωρίς να του δείξεις τη φιλόξενη διάθεσή σου.

Όσο γυρίζουμε στο χθες θυμάμαι μια αναφορά στο «Κρήτη Αφιέρωμα» για τη θαυματουργή εικόνα του Αη Γιώργη στο εκκλησάκι που βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα από το χωριό. Όσες φορές λέει τη μετακινούσαν εκείνη επέστρεφε στη θέση της. Πόσα δεν έχει να διηγηθεί κανείς.

Πότε πέρασε η ώρα; Δεν σου κάνει καρδιά να αποχωριστείς αυτούς τους ανθρώπους που τιμούν τον τόπο τους αντιμετωπίζοντας την κρίση με πίστη σε ένα καλύτερο αύριο.

Έτσι τα κατάφερε ως τώρα το χωριό ν’ αντιμετωπίζει λιακάδες και θύελλες των καιρών κι έτσι έγιναν επιστήμονες, γιατροί αρκετοί από τους ανθρώπους του κατά μια περίεργη σύμπτωση,

Αν σας φέρει ο δρόμος μείνετε λίγο στ’ Απλαδιανά. Θα βρείτε πόρτες ανοιχτές και καρδιές ορθάνοιχτες. Και θα θυμηθείτε γιατί η Κρήτη θεωρείται γενέτειρα του ξένιου Δία.