ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
ΙΟΥΛΙΟΣ 1921
Το τραίνο ξεκινάει με ολη του την ανατολίτικη νωχέλεια και το περίφημο «Γιαβάς». Αφήνουμε πίσω μας το γραφικό Μουδανιά. Τα βαγόνια έχουν πλημμυρίσει από χακί. Αξιωματικοί, φαντάροι, καβαλαρέοι, σκαπανείς, νοσοκόμοι, πυροβοληταί, όλα τα όπλα ολαι αι υπηρεσίαι. Ο καθένας με το φύλλο πορείας του στη τσέπη τρέχει προς την οριστικήν του Διεύθυνσιν. Άλλος στη Πρόυσσα, άλλος στο ΕσκηΣεχίρ, άλλος στο Κιουταειρ, στο Σύνταγμά του στη Συζυγαρχία του, στη Μοίρα του, στο Χειρουργείο του.
Ζωηροί και εύθυμοι.. καλά ντυμένοι, παπουτσωμένοι γερά εφοδιασμένοι με όλα τα χρειώδη τους. Δίνουμε μια εικόνα εξαιρετικού ηθικού με τα άκράτητα γέλια τους και την απεριόριστη φλυαρία τους. Τους καμαρώνουν όλοι οι πολίτες που συνταξιδεύουνε πηγαίνοντας για την Προύσσα. Οι περισσότεροι Αρμένηδες προσφέροντάς τους κάθε περιποίηση.
Εναςσαρικωμένοςαρμένης πλάι μου, με ανυπότακτα μουστάκια και με τραγίσια γενειάδα δε παραλείπει να με φιλεύει τσιγαράκι και κάθε τόσο με το στερεότυπο.
«Μπουγιουρεφένδη μ’» συνοδευόμενο και μ’ένα κίνημα του χεριού στο στήθος εις ένδειξη σεβασμού.
Σκίζουμε πυκνοφυτεμένους ελεαιώνες και απέραντα αμπέλια.
Η γόνιμος ανατολή απλώνεται μπροστά μας με ολη τη μεγαλοπρέπεια. Η σκηνοθεσία αλλάσει ολοένα. Και τα ρομαντικά τοπία διαδέχονται το ένα μετά το άλλο συνεχώς. Πλαγιές καταπράσινες, λόφοι καλλιεργημένοι. Βοσκές με άμετρα γελάδια. Περβόλια ολάνθιστα και λόφοι θερισμένοι δώρα σιταριού ή καλαμποκιού υψώνονται φαλακροί σα κουρεμένες κεφαλές. Οι χωρικοί εργάζονται ήσυχα με πλήρη τη βεβαιότητα της ασφάλεια τους από την ελληνική Διοίκηση. Συναντούμε που και που μικρά χωριουδάκια με ξύλινα παράξενα σπιτάκια αλειμμένα με σταχτί σκούρο πηλό.
Σ’ολη τη γραμμή συναντούμε δικά μας φυλάκια ασφαλείας σιδηροδρόμων. Υστερα από δύο σταθμούς απέχουμε μετά μισή ώρα από την Προύσα. Το τραίνο προχωρεί οπότε μας παρουσιάζεται ένα ωραίο θέαμα στα μάτια μας. Η Προύσσα λευκάζει σαν όμορφη νύμφη μέσα σε μια απέραντη πρασινάδα. Χωνόμεθα σε ένα βαθύσκιωτο άλσος και προχωρούμε κάτω από πανύψηλες ιτιές. Σε πολλά μέρη τα δέντρα ενώνουνται πάνω από τα κεφάλια μας σε φυσικές αψίδες. Κήποι απέραντοι και περιβόλια ολοπράσιναδίδουνε μια άφθαστη εις γραφικότητα εικόνα. Άφθονα και κρύα νερά κυλάνε παντού. Αγριεςροδαριές και πανύψηλη μύρτια μυρώνουν την ατμόσφαιρα. Προχωρούμεμέσα από ένα αληθινό παράδεισο και η ωραίαΠρούσσα μας παρουσιάζεται πια καθαρά.
Το θέαμα είναι πανοραμικότατο. Σταματούμε και τραβάμε προς την πόλη κάτω από ένα σωστό ανθώνα.
Μια πόλις σωστή ανατολίτισσα! Όλα παράξενα όλα ιδιόρρυθμα όλα με τη σφραγίδα του Ανατολίτικου ρυθμού. Μια πολις που μοιρίζει καθαρή μοιρολατρία. Καλτιρίμιατουρκικού τύπου. Σπίτια με αυστηρά καφάσια σα φυλακές.
Λουτρώνες απέραντοι σεκάθε δρόμο σε κάθε συνοικία σχεδόν. Όλα τα μαγαζιά με σκεπασμένους τους τοίχους από πολύχρωμα χαλιά με διάφορες εικονικές παραστάσεις και ρητά από το Κοράντρο. Καφενέδες με τους σοφάδες. Και οι γνήσιοι ανατολίτικοι τύποι με τα μακριά γένια και τα μαύρα κομπολόγια καθισμένοι διπλογόνατοι. Σε κάθε πλαταιϊτσα κι εάν συντριβάνι με άφθονο νερό. Και γύρω στους πάγκους σαρηκωμένοιεφεντάδες, πελώριοι Τρουκαλάδες, φεσωμένοι μπέηδες, κύκλο καθισμένοι με τ’ απαραίτητο μαρκούτσι στο χέρι. Ο ναργιλές βασιλεύει παντού. Από το μικρότερο κουλτουκι του σιμιτζή ίσαμε το κλασσικό γραφείον του Τούρκου γραμματισμένου με τα γιαλια, που εργάζεται ρουφώντας το γιαβάσικο. Οπου και αν πάτε το πολυπίκιλο «βάσανο» και θα ακούσετε τη συναυλία του γουργουρητού. Τα τζαμιά είναι άφθονα εδώ . και οι εξωφρενικά κοκκινοβαμένοιμιναρέδες τους υψώνονται σαν απειλή. Ένα κτίριο ωραίο για επαγγελματικές Σχολές, παρθεναγωγείο και λοιπά σχολεία.
Η πόλις με 150 χιλιάδες κατοίκους σχεδόν, είναι ιστορικοί. Σε πολλά μέρη σώζονται ερείπια και τάφοιΙστορικής αξίας. Μνημεία άλλοτε πασσάδως και μεζαρλίκια προσώπων γνωστών στην ιστορία, διατηρούνται ακόμη περιποιημένα.
Στα Τουρκικά σπίτια ανεμίζεται ακόμη ένα άσπρο πανί περασμένα σ’ένα καλάμι σημείο υποταγής.
ΠρούσσαΙουλιος 1921
Γ. Καλομενόπουλος.
ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1921
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ
(Του ανταποκριτου μας)
ΕΝΑΣ ΤΟΥΡΚΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΑΣ
Ευχαριστεί για τας περιποιήσεις. Επολεμήσαμεπαλληκαρίσια. Ο Κεμάλ καλός πατριώτης. Θασυνεχίσει τον αγώνα.
Μέσα σ’ένα υγειονομικό αυτοκίνητο έκανα τη γνωριμία ενός Τούρκου λοχαγού του Πυροβολικού, τραυματία, του Νουρεδιν – Μπέη. Ενας ωραίος νέος με μαύρο στριφτό μουστάκι και με μεγάλα εκφραστικά μάτια. Είχε τραυματιστεί στην Κιουτάχια.
Πρώτα – πρώτα οφείλω να ομολογήσω μου λέγει- την αδελφική περιποίηση που μου έκαναν στο χειρουργείο σας. Με περιποιήθηκαν σαν δικό σας. Θα θυμάμαι για πάντα την ευγένεια των αξιωματικών της υγειονομικής υπηρεσίας.
Του ζητάω τη γνώμη του για το στρατό μας. Δεν αποκρύπτω μου λέει ότι επολεμήσατεπαλληκαρήσια. Είναι η αλήθεια.
Του φέρνω το ζήτημα για το Κεμάλ. Αντιλαμβάνομαι τη στεναχώρια ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να μιλήσει ελεύθερα. Μα παλι με θάρρος και ειλικρίνεια απαντάει.
- Επιτρέψατε μου να τον νομίζω καλό πατριώτη και καλό Στρατηγό. Κάνει ότι μπορεί για την Πατρίδα του.
- Η γνώμη σας είναι ότι θα εξακολουθήσει τον αγώνα;
- Ναι. Ισαμε να μπορεί. Ισαμε να του είναι δυνατόν. Γιατι η αλήθεια ότι ο κόσμος στρατεύεται άθελα του και με όλα τα μέσα της βίας.
- Αλήθεια ότι αυτοπροσώπως διεύθυνε τη μάχη;
- Όχι. Ηρθε μονάχα για λίγη ώρα. Μίλησε με τον Ισμέτ. Συνενοήθησαν και έφυγε πάλι για την Κιουτάχεια. Σε λίγο αρχίσαμε να υποχωρούμε. Ειχαμε νικηθεί.
Χαμηλώνει τα ωραία του μάτια το ευγενικό παλληκάρι και μια ελαφρά ωχρότης του σκεπάζει το πρόσωπο. Σέβομαι τον πόνο του και τον αφήνω.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΥΣΣΑ ΣΤΟ ΕΣΚΗ ΣΕΧΙΡ
Η Συγκοινωνία με τα αυτοκίνητα.
Το μηχανικό μας εργάζεται
Ενας απαίσιος πλάτανος
Οι Τσέτες
Ξημερώνει . ένα τσουκτερό κρύο παρ’ολον που είναι Ιούλιος μας κάνει να μαζευόμαστε στις μανδύες μας. Χωμένοι μέσα σε τεράστια φορτηγά πυρομαχικά ξεκινάμε αργά- αργά απ’ την Προύσσα για το ΕσκηΣεχίρ. Τα αυτοκίνητα καθώς προχωρούν εις γραμμήν παρατάξεως αποτελούν μια απέραντη αλυσίδα.
Ο δρόμος αν και αμαξιτός έχει φθαρεί εις πολλά σημεία πράγμα που μας κάνει να υποφέρουμε φοβερά. Από τα τραντάγματα . οι κάσσες των πυρομαχικών θορυβούν αλληλοσυγκρουόμενοι απειλητικά και μείς καθισμένοι επάνω χορεύουμε ένα απαίσιο χορό. Σύννεφα σκόνης που υψώνονται μας κάνουν να μη βλέπουμε τίποτε απολύτως. Αφήνουμε πίσω μας τις γεμάτες μεγαλοπρέπεια πανύψηλες κορυφές του Ολύμπου και μετά εξάωρο μαρτυρικό ταξίδι φθάνουμε στο γραφικότατο χωριό Ινεγκιόλ. Ένα χωριό μεγάλο με μια παράξενη εντελώς ιδιόρρυθμη όψη. Τα σπίτια μικρούτσικα και χαμηλά, αλειμμένα με μίγμα από χώμα και ξηρό χόρτο καταλήγουν επάνω σε τρίγωνα αετώματα. Τα μαγαζάκια αράδα αράδαέχουν τόσον χώρο όσος αρκεί να κάθεται διπλοπόδι ο καταστηματάρχης με την πίπα η με τον Ναργιλέ του στο στόμα. Στη μικρή πλατεία του χωριούεχουνστριμωχθεί κάτω από τη σκιά μεγάλων δένδρων ολοι οι πλανόδιοι πωλητές με τα εμπορεύματά τους εκτεθειμένα πάνω σε τάβλες.
Οι γύρα από ένα κυκλικό συντριβάνι καθισμένοι με τις σεβάσμιες γενειάδες τους μας χαιρετούν με ντεμενάδες εις ένδειξιν σεβασμού. Μεταημίωρον ανάπαυσιν κινάμε σιγά σιγά. Ο δρόμος χειρότερος. Το μαρτύριο μεγαλύτερο.