Από τα πρακτικά της δίκης των υπαιτίων
Τα γεγονότα της 22ας Αυγούστου 1944 στην Κρύα Βρύση
O τόπος
Η Κρύα Βρύση είναι ένα χωριό του δήμου Αγίου Βασιλείου στα νότια της Κρήτης,
με περίπου 80 κατοίκους. Από το 1998 συγκαταλέγεται στους τόπους μαρτυρίου σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα 399/1998.
Εκεί, στις 22 Αυγούστου του 1944 δολοφονήθηκαν πάνω από 30 άνθρωποι.
Η Κρύα .Βρύση είναι προσβάσιμη από το Ρέθυμνο μέσω Σπηλίου με κατεύθυνση την Αγία Γαλήνη και υπάρχει διακλάδωση στη Νέα Κρύα Βρύση. (42χλμ)
Τα γεγονότα
Η επιχείρηση «αποχαιρετιστήριο Γλέντι –΄Ονειρο καλοκαιρινής Νύχτας»
Λίγο πριν την αποχώρηση της πλειοψηφίας των γερμανικών στρατευμάτων και την οπισθοχώρηση των υπολοίπων στρατιωτών στην περιοχή «οχυρό Κρήτη», στη δυτικότερη πλευρά του νησιού, ο διορισμένος στρατηγός Φρίντριχ Γουιλιέλμος Μύλερ,της στρατιωτικής διοίκησης της κατειλημμένης Κρήτης ,εξέδωσε στις 14 Αυγούστου 1944, μετά από πολυάριθμες επιθέσεις (από την πλευρά των Ελλήνων)
στις γερμανικές θέσεις, μια διαταγή με σκληρά μέτρα αντιποίνων :
επιείκεια (…) δε θα έπρεπε να υπάρξει, σύμφωνα με τη διαταγή του, απέναντι σε αθώους άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Xωριά με ιδιαιτέρως εχθρικό πληθυσμό θα έπρεπε να καταστραφούν ολοσχερώς μετά την εκκένωσή τους και να κανονιοβοληθούν χωρίς προειδοποίηση οι περιοχές, κοντά στις οποίες είχε γίνει επίθεση σε άντρες της Βέρμαχτ.
Με σκληρή δουλειά από την πλευρά της Μεραρχίας, θα έπρεπε να επιβληθεί η θέληση των κατακτητών στον ελληνικό λαό και ταυτόχρονα να καταστεί σαφές, ότι η Βέρμαχτ είναι σε θέση να επιβάλλει τη δύναμή της σε ολόκληρη την Κρήτη (Xylander σελ.125).
Τα Ανώγεια είχαν ήδη καταστραφεί ολοσχερώς την προηγούμενη μέρα.
Mνημεία
Το μακελειό της 22ης Αυγούστου του 1944
Βασιζόμενοι στην παραπάνω διαταγή , στρατιώτες του 10ου λόχου του 733 τάγματος πεζικού, της 133 μεραρχίας , με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Μάρτιν Κέλερ,
μετακινήθηκαν στο χωριό Κρύα Βρύση, συγκέντρωσαν τους κατοίκους και έπειτα επέλεξαν κάποιους άνδρες βάσει λίστας, που έφεραν μαζί τους. Οι προς εκτέλεση επιλεγμένοι άνδρες κρατήθηκαν. Το τι ακολούθησε μετά, περιγράφεται στις διεξαχθείσες έρευνες του 1961 :
Νωρίς το απόγευμα της ίδιας μέρας «οι ντόπιοι (που είχαν κρατηθεί) οδηγούνταν
από έναν φρουρό έξω από την Εκκλησία ή το Σχολείο στο παρακείμενο κτίριο.
Μπροστά στην είσοδο αυτού του κτιρίου στεκόταν ο κατηγορούμενος Κέλερ και αργότερα ο κατηγορούμενος Μπάουμγκάρτνερ. Στο πλάι της εισόδου στέκονταν δύο γερμανοί φρουροί. Οι κρατούμενοι έβγαιναν ένας-ένας από την εκκλησία και τους έκαναν κάθε φορά σινιάλο στον καθένα ξεχωριστά να προχωρήσει προς στην ανοιχτή πόρτα.
Ο Κέλερ πλησίαζε σε μικρή απόσταση από πίσω και πυροβολούσε απευθείας στο πίσω μέρος του κεφαλιού, μπροστά ή μέσα στην είσοδο, με ένα πιστόλι που είχε τραβήξει μέσα από την τσέπη του σακακιού του. […]
Πόσοι Έλληνες εκτελέστηκαν από τους δύο κατηγορούμενους δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως. […]
Ο Κέλερ αναφέρει περίπου 15 άνδρες, παραδέχεται ωστόσο ότι πρόκειται για αβέβαιη εκτίμηση από πλευράς του. Ο Μπάουμγκάρτνερ αναφέρει ότι συμμετείχε στην εκτέλεση των τελευταίων έξι ντόπιων και ότι ο ίδιος πυροβόλησε τους δύο από αυτούς.
Το πιο πιθανόν, όμως, είναι ότι οι, σύμφωνα με τις ομολογίες τους, εκτελέσεις αναφέρονται ως αριθμητικά ασήμαντες.» (απόσπασμα από Gilbert σελ. 186)
Σύμφωνα με τον Χαροκόπο (σελ.310) στην Κρύα Βρύση, στις 22 Αυγούστου 1944, εκτελέστηκαν 37 άνδρες.
Έπειτα το χωριό κάηκε ολοσχερώς.
Στα πλαίσια της επιχείρησης «Αποχαιρετιστήριο Γλέντι –΄Ονειρο καλοκαιρινής Νύχτας» τα γερμανικά στρατεύματα κατέστρεψαν συνολικά 13 χωριά, την Κρύα Βρύση και μεταξύ άλλων το Γερακάρη, τις Βρύσες και το Άνω Μέρος.
Μετά το 1945
Η δικαστική έρευνα στο Πρωτοδικείο της Βρέμης εναντίον των πέντε κατηγορούμενων της επιχείρησης «Αποχαιρετιστήριο Γλέντι –΄Ονειρο καλοκαιρινής Νύχτας» , μεταξύ άλλων του Χάουπτμαν Ζαντ, στρατιωτικού διοικητή της ισχυρής ειδικής δύναμης των περίπου 500 ανδρών , και των ανθυπολοχαγών Κέλερ και Μπρόμμπαχ, διεκόπη στο τέλος του 1961. Λόγω ελλιπών ενοχοποιητικών στοιχείων δεν ασκήθηκε δίωξη στους κατηγορούμενους. Το δικαστήριο εξέφρασε μεν αμφιβολία για την αναλογικότητα των «Αντιποίνων», καθώς και για τη νομιμότητα της διαταγής, αναγνώρισε ωστόσο στους κατηγορούμενους, ότι εκτελούσαν μόνο εντολές.
«[…] Λαμβάνοντας υπόψιν την ασάφεια του στρατιωτικού νόμου στην περιοχή των αντιποίνων,, δεν μπορεί να εξακριβωθεί πλήρως αν η εντολή ήταν όντως παράνομη.[…]
Οι κατηγoρούμενοι ως εκ τούτου δεν μπορούν να ισχυριστούν, ότι δε γνώριζαν τον εγκληματικό χαρακτήρα της εντολής.» (απόσπασμα από Gilbert, σελ. 378)
O Φρίντριχ Γουιλιέλμος Μύλερ εξεδόθη μετά τον πόλεμο στην Ελλάδα από τους Βρετανούς και αναγκάστηκε να απολογηθεί σε αθηναϊκό ειδικό δικαστήριο με τους
άλλους δύο διοικητές Αντρέ και Μπρόιερ ως άμεσα υπεύθυνος για τις μαζικές εκτελέσεις και την ολική καταστροφή 40 περίπου περιοχών.
(Ο Xylander αναφέρει βάσει στοιχείων δημοτολογίου 3.474 εκτελεσθέντες Κρητικούς, το δικαστήριο συνολικά 9.000 εκτελεσθέντες πολίτες. Rondholz 1995, σελ. 84).
Οι Μύλερ και Μπρόιερ καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν στις 20 Μαϊου του 1947, ημέρα της 6ης επετείου της έναρξης της εισβολής στην Κρήτη, στο Χαϊδάρι, κοντά στην Αθήνα.
Το μνημείο των εκτελεσθέντων ανδρών της 22ης Αυγούστου 1944 βρίσκεται στο μέσον του χωριού μπροστά από την Εκκλησία.
ΑΡΧΕΙΟ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΑΥΡΟΤΣΟYΠΑΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ