Του ΝΙΚΟΥ ΔΕΡΕΔΑΚΗ*

Πολλά ακούγονται τα τελευταία χρόνια για τα κληροδοτήματα του Ρεθύμνου, αλλά λίγα στοιχεία γνωρίζουμε για αυτούς τους ευπατρίδες, που σε χαλεπούς καιρούς για τον τόπο, δεν δίστασαν να δωρίσουν μέρος ή το σύνολο της περιουσίας τους σε διάφορα ιδρύματα ή φορείς.

 

Βιογραφικά στοιχεία

Ένας από αυτούς ήταν και ο Στυλιανός Αναστασάκης ή Παντελιδάκης. Γεννήθηκε το 1906 στα Περιβόλια, στην περιοχή «Κόρακα Καμάρα», εκεί που σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο MINOS. Ο πατέρα του, Εμμανουήλ Αναστασάκης ήταν κτηματίας και μαζί με τη γυναίκα του Χρυσή, απέκτησαν δέκα παιδιά, απ’ τα οποία, όμως, τα τρία πέθαναν σε μικρή ηλικία. Στη ζωή έμειναν ο Γεώργιος, η Ελένη, ο Χαράλαμπος, τον οποίο σκότωσαν οι Γερμανοί, ο Στυλιανός, η Ουρανία που ήταν η μητέρα των ξενοδόχων Νίκου και Χαράλαμπου Βουρβαχάκη, η Μαρία και ο Ιωάννης, που πέθανε στην Αθήνα τη δεκαετία του 1950 σε ηλικία μόλις τριάντα ετών.

Ο Στυλιανός, μετά το Δημοτικό σχολείο φοίτησε στο 1^ο Γυμνάσιο Αρρένων Ρεθύμνου. Ο αθλητισμός, όμως, ήταν η μεγάλη του αγάπη και γι αυτό διέκοψε τη φοίτησή του στη Β’ Γυμνασίου για να ασχοληθεί με αυτόν και συγκεκριμένα με τη σφαιροβολία. Διέπρεψε ως αθλητής και πολλά έπαθλα κοσμούσαν την οικία του. Ήταν από τους οραματιστές των Αρκάδιων αγώνων και συμμετείχε στην οργανωτική επιτροπή των 1^ων Αρκάδιων το 1936, μαζί με τον Πρόδρο του ΑΟΡ (Αθλητικός Όμιλος Ρεθύμνου) Μανούσο Χατζηγρηγόρη.

Λόγω του ότι ο πατέρας του ήταν από τους μεγαλύτερους κτηματίες του Ρεθύμνου, ασχολήθηκε και με τη γεωργία. Είχε στη δούλεψή του αρκετούς εργάτες, περβολάρηδες, όπως τους έλεγαν, ενώ ο ίδιος ήταν πάντα καλοντυμένος. Ήταν καλοκάγαθος άνθρωπος, σβέλτος, δυνατός και εξαιρετικός χορευτής. Τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις τις εκπλήρωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε καταταγεί στο ιππικό σώμα.

Ερχόμενος από τη Θεσσαλονίκη είχε ένα δυσάρεστο περιστατικό, το οποίο του κόστισε τέσσερα χρόνια φυλάκιση. Κάποιος είχε απαγάγει, χωρίς τη θέλησή της, την αδερφή του. Ο Αναστασάκης απευθύνθηκε στο Αστυνομικό τμήμα Ρεθύμνου για το περιστατικό, οι χωροφύλακες, όμως, επέδειξαν ολιγωρία. Τότε, μαζί με έναν φίλο του, βρήκαν τον απαγωγέα τον οποίο ξυλοκόπησαν. Στη συνέχεια μετέβησαν σε ένα κέντρο για να διασκεδάσουν. Τυχαία, πέρασε από το κέντρο ένας χωροφύλακας, και λόγω του προχωρημένου της ώρας συνέστησε στους θαμώνες να σταματήσουν το γλέντι. Αυτοί του είπαν ότι θα αποχωρήσουν όταν τελειώσουν τη διασκέδαση. Ο χωροφύλακας επέμεινε και τότε οι θαμώνες, μαζί με τον Αναστασάκη, τον ξυλοκόπησαν. Ο Αναστασάκης και για δύο αυτά περιστατικά δικάστηκε και φυλακίστηκε για τέσσερα χρόνια.

Κατά τη Μάχη της Κρήτης, τον Μάιο του 1941, σε ηλικία τότε 35 ετών, έλαβε μέρος στις συγκρούσεις που έγιναν στην περιοχή των Περιβολίων-Μισιρίων, όπου και διακρίθηκε. Μετά την οριστική επικράτηση των Γερμανών ήταν καταζητούμενος. Τότε, κατέφυγε στο Άνω Μέρος για να κρυφτεί. Εκεί γνώρισε τη νεαρή, πανέμορφη, Γεωργία Χατζιδάκη, με την οποία παντρεύτηκαν αμέσως. Υπό τον φόβο των Γερμανών έμειναν στο Άνω μέρος για ένα τετράμηνο περίπου και μετά ξανακατέβηκαν στα Περιβόλια και στη συνέχεια έχτισαν το σπίτι τους στον Πλατανέ, στη θέση «Καλάμια-Λειβάδια», ένα αρχοντικό διώροφο σπίτι.

Ο Αναστασάκης δεν χάρηκε πολύ τη συζυγική ζωή, γιατί η γυναίκα του, εξαιτίας μια επιπλοκής κατά την κύηση του πρώτου τους παιδιού, αρρώστησε βαριά και τελικά πέθανε, στις 25 Απριλίου του 1943, την ημέρα του Πάσχα. Ήταν μόλις 21 ετών! Ο σύζυγός της κάλεσε τους καλύτερους γιατρούς και ξόδεψε εκατομμύρια για να μπορέσει να αναστρέψει την κατάσταση. Αλλά όπως φάνηκε, το ταξίδι της νεαρής Γεωργίας δεν είχε γυρισμό. Η παράδοση αναφέρει ότι στην κλινική Λυράκη όπου νοσηλευόταν, λίγο πριν πεθάνει, με κόπο έβγαλε τη βέρα της και την κατάπιε!

Η Γεωργία άφησε την τελευταία της πνοή στο σπίτι τους στον Πλατανέ και τον θάνατο δήλωσε στο Ληξιαρχείο ο γυναικάδελφος του Αναστασάκη, Μίνως Βουρβαχάκης. Σύμφωνα με τον θεράποντα ιατρό, Ευάγγελο Δασκαλάκη, ο θάνατος προήλθε από φυματιώδη μηνιγγίτιδα. Κατά την εκταφή της, μερικά χρόνια αργότερα, ο πονεμένος σύζυγος, που την υπεραγαπούσε και ποτέ δεν ξεπέρασε τον θάνατό της, έβγαλε από το κουφάρι τη βέρα και την κράτησε ως ενθύμιο ζωής. Τόσο κατά την εξόδιο ακολουθία, όσο και κατά το σαρανταήμερο μνημόσυνό της πολλοί ήταν οι επώνυμοι Ρεθεμνιώτες που εκφώνησαν επικήδειους λόγους ή έγραψαν στον τοπικό Τύπο για το ήθος, τον χαρακτήρα αλλά και τη φυσική ομορφιά της εκλιπούσης, αλλά και την πραγματική αγάπη που είχε το ζευγάρι, καθώς και τον αγώνα στον οποίο επιδόθηκε ο Στυλιανός Αναστασάκης για να την κρατήσει στη ζωή.

Ο Στυλιανός Αναστασάκης δεν σπούδασε αλλά είχε μια πλούσια εγκυκλοπαιδική και κοινωνική μόρφωση και παιδεία. Στον ελεύθερο χρόνο του διάβαζε συνεχώς βιβλία και εγκυκλοπαίδειες. Οι κοινωνικές του συναναστροφές ήταν γιατροί, καθηγητές, δάσκαλοι και γενικά μορφωμένοι άνθρωποι. Με δική του παρέμβαση μπήκε, εκείνα τα χρόνια, μετά τον πόλεμο, μια άτυπη αστική γραμμή που συνέδεε το Ρέθυμνο με τον Πλατανέ. Μπορεί να αγαπούσε την αγροτική ζωή, αλλά βλέποντας την αγραμματοσύνη και την αμάθεια των ανθρώπων της εποχής, βοηθούσε μα κάθε τρόπο τα παιδιά που αγαπούσαν τα γράμματα και ήθελαν να σπουδάσουν.

Ο Αναστασάκης δεν μπόρεσε να επανέλθει ποτέ μετά τον θάνατο της λατρεμένης συζύγου του. Μετά τον αδόκητο και απρόσμενο χαμό της, αρρώστησε κι αυτός. Μετέβη στο Άνω μέρος, στο χωριό της συζύγου του κι έμεινε εκεί για αρκετό διάστημα. Συνήθιζε να κάνει μόνος του περιπάτους στην εξοχή και να επισκέπτεται τη Μονή της Καλόειδαινας, όπου έβρισκε τη γαλήνη που επιζητούσε. Η κατάσταση, όμως, της υγείας του επιδεινώθηκε κι άλλο κι έτσι εισήλθε για θεραπεία στο Κρατικό Νοσοκομείο του Ρεθύμνου, στην αντιφυματική κλινική. Απεβίωσε στις 24 Ιουλίου 1949, σε ηλικία μόλις 43 ετών. Η αιτία θανάτου και γι’ αυτόν, την οποία διέγνωσε ο ιατρός Νικόλαος Βογιατζής, ήταν η πνευμονική φυματίωση. Βρίσκονται θαμμένοι, μαζί με τη σύζυγό του Γεωργία, στο νεκροταφείο του Τσεσμέ.

 

Η Διαθήκη του Στυλιανού Αναστασάκη

Στις 9 Ιανουαρίου 1948 ο Στυλιανός Αναστασάκης έγραψε μυστική Διαθήκη, η οποία ανοίχτηκε στις 17 Αυγούστου 1949, ένα μήνα σχεδόν μετά τον θάνατό του. Η διαθήκη γράφτηκε στο σπίτι του αδερφού του Ιωάννη, στα Περιβόλια, που όπως αναφέρει ο διαθέτης ήταν φιλοξενούμενος.

Σύμφωνα με τη διαθήκη αφήνει στο Γυμνάσιο του Ρεθύμνου τα εξής:

1. Κτήμα 14 στρεμμάτων στη θέση «Καλάμια» στον Πλατανέ, που περιέχει την οικία της οικογένειας, πηγάδι και άλλες εγκαταστάσεις. Μέρος της έκτασης αυτής νοικιάζεται σήμερα από το ξενοδοχείο MINOS MARE.
2. Αγρό έκτασης 12,7 στρεμμάτων στη θέση «Μοναχή Ελιά» στον Τσεσμέ. Παλιότερα είχαν γίνει προσπάθειες να γίνουν αθλητικές εγκαταστάσεις της ποδοσφαιρικής ομάδας ΔΟΞΑΣ ΠΛΑΤΑΝΕ.
3. Κτήμα έκτασης 10,6 στρεμμάτων στη θέση «Ξεροκάμαρο» με τα ελαιόδεντρα που περιέχει. Ο συγκεκριμένος αγρός διαθέτει 90-95 ελαιόδεντρα και βρίσκεται πάνω στην οδό Τσεσμέ-Άδελε. Παλαιότερα είχε ενοικιαστεί για τη συλλογή του ελαιοκάρπου, ενώ η πρόσφατη χρήση του ήταν ως δημοτικός λαχανόκηπος.
4. 

Έναντι της δωρεάς αυτής αφήνει ως υποχρέωση στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου να βρει και να εκδώσει σε βιβλίο τα χειρόγραφα του λευκώματος που ο Αναστασάκης είχε συγκεντρώσει και αφορούσαν βιογραφικά στοιχεία του ίδιου καθώς και ποιήματα, δημοσιεύματα και επικήδειους στη μνήμη της συζύγου του Γεωργίας.

Επιθυμία του διαθέτη ήταν να μην πουλήσει το Γυμνάσιο τα παραπάνω κτήματα αλλά να τα διατηρήσει και να διαθέτει το ετήσιο εισόδημα της παραπάνω δωρούμενης περιουσίας προς βράβευση του καλύτερου αποφοίτου, μαθητή ή μαθήτριας του Γυμνασίου.

Επίσης, ο διαθέτης ορίζει το Γυμνάσιο να παραδίδει το ένα τρίτο του καθαρού εισοδήματος της κληρονομιάς του, κάθε έτος, στους γονείς της συζύγου του, Εμμανουήλ και Καδιανώ Χατζιδάκη, κατοίκους Άνω Μέρους Αμαρίου, μέχρι τον θάνατό τους και στη συνέχεια να παραδίδει το ίδιο ποσό στην κόρη τους Άννα, μέχρι τον γάμο της. Κανείς από τους παραπάνω δεν πήρε ποτέ κανένα χρηματικό ποσό, αφού, σύμφωνα με τους καθηγητές του Γυμνασίου το κληροδότημα είχε μηδενικά έσοδα.

Τέλος, ο Αναστασάκης αφήνει με τη διαθήκη του στη μητέρα του, Χρυσή, οικόπεδο στη θέση «Κουμπέ» στον Πλατανέ. Η περιοχή είναι στο κέντρο του Πλατανέ, εκεί που βρίσκεται σήμερα ο ελεύθερος χώρος στάθμευσης, δίπλα στο κέντρο ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ.

Καταλήγοντας, παρακαλεί τους κληρονόμους και συγγενείς του όπως σεβαστούν τη διαθήκη του.

 

Το Κληροδότημα Στυλιανού Αναστασάκη

Φαίνεται πως τα πρώτα χρόνια μετά το άνοιγμα της διαθήκης το Γυμνάσιο αδιαφόρησε. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ανέλαβε Γυμνασιάρχης ο φιλόλογος Κωνσταντίνος Ξενικάκης, ο οποίος έδειξε ενδιαφέρον για το κληροδότημα. Επί των ημερών του εκδόθηκε το λεύκωμα που προβλεπόταν στη διαθήκη.

Αρχικά τη διαχειριστική επιτροπή του κληροδοτήματος αποτελούσαν οι νόμιμοι εκπρόσωποι του Γυμνασίου Ρεθύμνου, στο οποίο άφησε την περιουσία του ο διαθέτης. Όμως με τον Ν. 1566/85 η κυριότητα της ακίνητης περιουσίας κάθε σχολείου μεταβιβάστηκε στην εφορεία σχολείων κάθε Δήμου, που διοικούνταν από τη Δημοτική Επιτροπή Παιδείας. Η Επιτροπή Παιδείας του Δήμου Ρεθύμνου, με την υπ. αριθμ. 5/22-12-1986 πράξη της όρισε τη διαχειριστική επιτροπή του Κληροδοτήματος, που αποτελούταν από πέντε καθηγητές διαφόρων σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Ρεθύμνου. Η Επιτροπή προέβαινε σε όλες τις ενέργειες που απαιτούνταν για τη διαχείριση της περιουσίας του Κληροδοτήματος, όπως: εκμίσθωση, επίβλεψη, είσπραξη των μισθωμάτων χορήγηση βραβείων στους αριστούχους μαθητές κλπ. Με τον νόμο 2009/92 η περιουσία του κληροδοτήματος Αναστασάκη μεταβιβάσθηκε κατά κυριότητα στον Δήμο Ρεθύμνου, χωρίς να θίγεται το καθεστώς του κληροδοτήματος ούτε η βούληση του διαθέτη.

Η πενταμελής επιτροπή του Κληροδοτήματος φαίνεται ότι αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα για τη διαχείρισή του, αφού από το 1995 υπήρχε μεγάλη απροθυμία ενοικιάσεως των αγροκτημάτων του κληροδοτήματος, ενώ επίδοξοι καταπατητές εκδιώχθηκαν από την αστυνομίας, μετά από καταγγελίες της Επιτροπής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μηδενιστούν τα έσοδα του κληροδοτήματος. Επίσης, ο Δήμος Ρεθύμνου δεν είχε αλλάξει ή ανανεώσει την επιτροπή από το 1986, με αποτέλεσμα από πενταμελής να μειωθεί σε τριμελής εξαιτίας θανάτου του ενός μέλους και συνταξιοδότησης του άλλου. Έτσι ο Δήμος Ρεθύμνου αναλάμβανε τη βράβευση των μαθητών από δικούς του πόρους. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα η Επιτροπή να ατονήσει και τα ακίνητα του κληροδοτήματος να παραμένουν ανενεργά, έρμαια στις διαθέσεις του καθενός. Τελικά, μετά από διάφορες διαδικασίες, στις 25-10-2004 αναλαμβάνει ο δήμος Ρεθύμνης τη διαχείριση του κληροδοτήματος.

Οικονομικά στοιχεία για το κληροδότημα εμφανίζονται μόλις το 1981, χωρίς όμως να υπάρχουν συνταχθέντες απολογισμοί, αφού μόνο στις 3/11/1980 έγινε η πράξη αποδοχής του κληροδοτήματος από τον Λυκειάρχη του 1^ου Λυκείου. Παρόλα αυτά συντάχθηκαν τοπογραφικά διαγράμματα από την Κτηματική Υπηρεσία Ρεθύμνου το 1979, καθώς και εκθέσεις εκτίμησης των ακινήτων που συντάχθηκαν από την ΔΟΥ Ρεθύμνου το 1981. Οι πρώτοι απολογισμοί που εμφανίζονται αφορούν τα έτη 1990-1995.

Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών ενοικιάστηκαν, σποραδικά και τα τρία ακίνητα του κληροδοτήματος. Τα τελευταία χρόνια ενοικιάζεται σταθερά το ακίνητο στη θέση «Καλάμια», ενώ γίνονται προσπάθειες από την επιτροπή διαχείρισης του Κληροδοτήματος, που όπως προείπαμε την ορίζει πλέον ο Δήμος Ρεθύμνου, να ενοικιαστούν και τα υπόλοιπα ακίνητα, ώστε να πραγματοποιείται απρόσκοπτα η βούληση του διαθέτη.

Όσον αφορά στα βραβεία του κληροδοτήματος αυτά δεν δίνονταν απρόσκοπτα όλα τα χρόνια, αφού το κληροδότημα δεν είχε σταθερά έσοδα όπως προείπαμε. Βραβεία δίνονταν έως το 2006 και στη συνέχεια ατόνησαν. Επανήλθαν το 2016 και έκτοτε δίνονται ανελλιπώς έως σήμερα. Γίνεται μάλιστα προσπάθεια να δοθούν και τα βραβεία των προηγούμενων ετών, με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι το κληροδότημα διαθέτει τους απαιτούμενους πόρους.

Επίσης, με τις κατά καιρούς αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, υπήρξε ένα θολό τοπίο για το ποιοι μαθητές και ποιων σχολείων δικαιούνται τα βραβεία, αφού η βούληση του διαθέτη μιλούσε για το Γυμνάσιο του Ρεθύμνου, σε μια εποχή που σαν Γυμνάσιο εννοούταν το μοναδικό εξατάξιο Γυμνάσιο Αρρένων του Ρεθύμνου. Έτσι, σήμερα, δίνονται τέσσερα βραβεία του κληροδοτήματος Αναστασάκη κάθε έτος και απευθύνονται στους μαθητές και μαθήτριες του 1^ου και του 2^ου Γενικού Λυκείου Ρεθύμνου. Βραβεύεται ο μαθητής του κάθε Λυκείου που συγκέντρωσε την υψηλότερη βαθμολογία απολυτηρίου, καθώς και ο μαθητής του κάθε Λυκείου που συγκέντρωσε τα περισσότερα μόρια κατά τις πανελλαδικές εξετάσεις για την εισαγωγή του στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Αυτός είναι συνοπτικά ο βίος του εκλεκτού ευπατρίδη Ρεθυμνιώτη Στυλιανού Αναστασάκη και η ιστορία του ομώνυμου Κληροδοτήματος. Ο Στυλιανός Αναστασάκης με τη στάση ζωής που επέδειξε στον βραχύχρονο βίο του, αλλά και με τη διαθήκη του, δίνει ένα ηθικό δίδαγμα σε όλους εμάς τους νεοέλληνες ότι οι πραγματικές αξίες δεν βρίσκονται στα πλούτη και τα υλικά αγαθά. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του έντονου εγωκεντρισμού, η προσφορά στον συνάνθρωπο, στη νεολαία και στην παιδεία αποτελούν τη μέγιστη παρακαταθήκη. Από αυτήν θα δρέψουμε τους καρπούς για να ατενίσουμε το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία αλλά και σκεπτικισμό. Ότι εν τέλει σε πρώτη προτεραιότητα θα πρέπει να βάλουμε το ΕΜΕΙΣ κι όχι το ΕΓΩ.

(Η παραπάνω ομιλία εκφωνήθηκε στις 22/12/2019, στον Ι.Ν. του Αγ. Νεκταρίου στον Τσεσμέ, με αφορμή το πολυετές μνημόσυνο στη μνήμη του Στυλιανού Αναστασάκη, που διοργάνωσε η επιτροπή του Κληροδοτήματος Αναστασάκη).

 

Βιβλιογραφία-Πηγές

• Αναφορά κατάστασης κληροδοτήματος Στυλιανού Αναστασάκη. 20/3/2003
• Βουρβαχάκης Νίκος. Απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη. 10/7/2019
• Δερεδάκης Νίκος (2016). Αρκάδι 150 χρόνια εορτασμών. Εκδόσεις Καραγιαννάκη. Ρέθυμνο.
• Έγγραφο Ειδικού γραφείου εθν. Κληροδοτημάτων Περιφέρειας Κρήτης, Α.π.: 4713/12-9-2003
• Λεύκωμα εις μνήμην Στυλιανού-Γεωργίας Αναστασάκη. Α’ Λύκειο Αρρένων Ρεθύμνης. Χ.Χ.
• Ληξιαρχείο Ρεθύμνου. Ληξιαρχική πράξη θανάτου Αναστασάκη Στυλιανού
• Ληξιαρχείο Ρεθύμνου. Ληξιαρχική πράξη θανάτου Χατζιδάκη Γεωργίας
• Οικονομική Επιθεώρηση Κρήτης. Έκθεση διαχειριστικού ελέγχου κληροδοτήματος Στυλιανού Αναστασάκη. Α.π.: 2151/2-5-2002
• Πρωτοδικείο Ρεθύμνου. Μυστική διαθήκη Αναστασάκη Στυλιανού. 26/17-8-1949
• Στυλιανουδάκη Στυλιανή. Απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη. 14/7/2019
• Χατζιδάκη-Χριστουλάκη Άννα. Απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη. 16/12/2019

 

* Ο Νίκος Δερεδάκης είναι δάσκαλος-δημοτικός σύμβουλος