Χωριό της επαρχίας Αμαρίου . βρίσκεται νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου ,απο το οποίο έχει 53 χμ. στους πρόποδες του Ψηλορείτη και εχει υψομ. 500 μ. περίπου . εχιε 350 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με την παραγωγή κυρίως του λαδιού , χαρουπιών, κρασοστάφυλων και κτηνοτροφικών.
Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι προήλθε από τη συνεκδοχή των λέξεων νερό – θαύρεις, ότι κάποτε στο χωριό έγινε προσπάθεια να βρει μεγάλη ποσότητα νερού. Η δεύτερη που είναι και η πιθανότερη , αναφέρει ότι προήλθε από τη συνεκδοχή των λέξεων Νίδα βρεις, γιατι από το χωριό μπορεί αν δει κανείς το Ιδαίον Αντρον που οι κάτοικοι το ονόμαζαν και Νίδα.
Από τους τάφους που βρέθηκαν στο νεκροταφείου του χωριού υπολογίζεται ότι αυτό εμφανίστηκε στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Πρέπει όμως να κατοικούνταν και στην αρχαιότητα όπως μας φανερώνουν ευρήματα λίθινης εποχής που βρέθηκαν στην τοποθεσία Ξιφές.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Δανδουλάκηδες, οι Φουντουλάκηδες, οι Μπικάκηδες, οι Λιοδάκηδες, Λαντζουράκηδες, οι Μανουσάκηδες, οι Αλεβιζάκηδες, οι Κασσωτάκηδες, οι Βοστάκηδες, οι Αλεξανδράκηδες, οι Βασιλάκηδες, οι Αντωνάκηδες, οι τσουπάκηδες, οι Γιαλεδάκηδες, οι Αλεξανδράκηδες και οι Πιπεράκηδες.
Το 1866 στην τοποθεσία Καλικάς , που βρίσκεται σε υψομ. 1300μ ο Κωνσταντίνος Δανδουλάκης σε ηλικία 16 ετών έσωσε τους οπλαρχηγούς Τσουπακη και Λαζουρομάρκο από τους Τούρκους και μετά συνέθεσε τη παρακάτω μαντινάδα.
«Στου Καλικά την τρυπα
Στα Βελανάδικα τον εσωσα
Τον Τσούπη και τον Μάρκο
Τον Λαζουρομάρκο
Και δεν χάθηκα
Ουτε στην Κρήτη ακούστηκε
Ουτε στην αντέρα
Να τον λαντήσει μια Τουρκιά
Να την εκάμει πέρα.»
Τον ίδιο χρόνο επίσης, στη περιοχή στις Πέτρας το νερο, κοντά στο Αρκάδι, η οικογένεια των Λιονάκηδων έσφαξε ολους του Τούρκους ενός φυλακίου και μετά κατέφυγε στη Νίθαυρη αλλάζοντας όμως το ονομά της σε Γιαμάδακηδες. Το αρχικό της όνομα το ξαναπήρε μετά την απελευθέρωση της Κρήτης
Ένα άλλο άτομο που πολέμησε σε πολλές μάχες εναντίον Τούρκων και διακρίθηκε ήταν ο Γιάννης του Μιχάλη (ετσι ήταν οι ονομασίες την εποχή εκείνη). Σε ηλικία 4 χρόνων τον απήγαγε μαζί με τη μητέρα του, ένας Τούρκος αξιωματικός και τον μετέφερε στο Μωριά, όπου έγινε γενίτσαρος τη μητέρα του την έκλεισαν σε ένα χαρέμι και τις λίγες φορές που είδε το γιο της τον πληροφόρησε για την καταγωγή του. Ετσι όταν πέθανε η μητέρα του, ο Γιαννης σε ηλικία 14 χρόνων άφησε του Τούρκους και ακολούθησε τον Καπετάν Πετμεζά. Μετα την Τουρκοκρατία υπηρέτησε στην προεδρική φρουρά της Κυβέρνησης του Καποδίστρια. Σε ηλικία 40 χρόνων πηγε στην Κάσσο και γιαυτό αργότερα ονομάστηκε Κασσωτάκης. Αργότερα ξαναγύρισε στη Κρήτη.
Στη Μαχη της Κρήτης , πήραν μέρος από το χωριο 10 άτομο . κατά τη διάρκεια δε της Γερμανικής Κατοχής, πολλοί κάτοικοι συμμετείχαν στην εθνική αντίσταση. Σήμερα υπάρχει εδώ μνημείο προς τιμήν του Δημόκριτου Βοσκάκη πο σκοτώθηκε από τους Γερμανους .
Επίσης από δω πέρασε κι ο Γερμανός Κράιπε, για τον οποιο λέγεται ότι τον κράτησαν τρεις μέρες σε μια μεγάλη σπηλιά στον τοποθεσία Καλικά. Εκει τον φύλαγαν αντάρτες από το χωριο, οι οποιοι μαζί με Άγγλους αξιωματικούς θα τον συνόδευαν μέχρι την Αγία Παρασκευή . επειδή όμως στο χωριό υπήρχαν πολλοί Γερμανοί, οι κάτοικοι του χωριού με την ευκαιρία ενός γάμου που γινόταν γλέντησαν μαζί τους και τους μέθυσαν. Μ’ αυτο τον τρόπο κατάφερε η συνοδεία του Κράιπε να περάσει απαρατήρητη.
Ο ι εκκλησίες του χωριού είναι : Αγία Παρασκευή, παλιά εκκλησία, την οποία οι Τούρκοι μετέτρεψαν σε τζαμί. Σήμερα είναι ερειπωμένη. Λέγεται ότι οι Τούρκοι έσφαξαν την ώρα της Προσευχής τους Χριστιανούς που βρίσκονταν μέσα στην εκκλησία.
Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα: πολύ παλιά εκκλησία που βρίσκεται στο παλιό νεκροταφείο του χωριού.
Η Γέννηση της Θεοτόκου (βυζαντινή): βρίσκεται στη θέση Ασφένταμος. Κοντά στην εκκλησία που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, υπάρχει αγίασμα και λέγεται ότι σ’ έναν εορτασμό πλύθηκε εκεί ένας τυφλός και έγινε καλά. Σήμερα είναι ανακαινισμένη. Διατηρούνται πολλές ξεθωριασμένες τοιχογραφίες. Εδώ παλιότερα υπήρχε ο μοναστήρι, από το οποίο σώζεται η θέση των κελιών. Ο Μιχαήλ Άγγελος. Κτίστηκε πριν 80-100 χρόνια περίπου. Η Κοίμηση της Θεοτόκου: βρίσκεται στο νεκροταφείο
του χωριού. Έχει και αυτή ανακαινιστεί. Ο Άγιος Νεκτάριος είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού , τρικλιτη (τα άλλα δύο κλίτη ο Άγιος Ανδρέας και η Αγία Όλγα). Στην κοινότητα της Νίθαυρης ανήκει ο οικισμός Βαθειακά.
ΚΡΗΤΗ -ΑΦΙΕΡΩΜΑ