Γράφει ο Γιώργος Μαυροτσουπάκης
Ένα ντοκουμέντο για το ολοκαύτωμα των χωριών του Κέδρους
Πριν από λίγο καιρό ο αδελφός μου, ο Μιχάλης , «αλίευσε» από τον αχανή ωκεανό του διαδικτύου ένα κείμενο στη γερμανική γλώσσα με τίτλο «Kria Vrisi . Das Unternehmen ‘ Abschiedsfest – Sommernachtstraum’» . Το κείμενο αυτό αναφέρεται στην Κατοχή του 1941-1944 , και συγκεκριμένα στους χαρακτηρισμένους ως «μαρτυρικούς τόπους» ,λόγω των καταστροφικών συνεπειών που υπέστησαν από τη βαρβαρότητα του κατακτητή. Ένας από τους τόπους αυτούς ήταν και το χωριό μας , η Κρύα Βρύση.
Eίναι απόσπασμα από πηγές που παραπέμπουν στις δίκες που έγιναν στη Γερμανία μετά το 1945 για εγκλήματα πολέμου με κατηγορούμενους Γερμανούς αξιωματούχους και στρατιωτικούς . Περιγράφει τα όσα δραματικά συνέβησαν την 22α Αυγούστου 1944 στην Κρύα Βρύση , με μια περιγραφή λιτή, σαν κι αυτή ενός τυπικού δικονομικού κειμένου, σχεδόν ψυχρή , που μέσα από την ωμότητά της αποδίδονται εμφατικά οι ακραίες διαστάσεις των γεγονότων σε όλη την τραγικότητά τους .
Σε άλλα σημεία σίγουρα θα γίνεται λόγος και για τα υπόλοιπα χωριά του Κέδρους που ολοκαυτώθηκαν τις ίδιες μέρες.
Από τότε μέχρι σήμερα υπάρχουν ερωτήματα ,υποθέσεις και αλληλοσυγκρουόμενες εκτιμήσεις για τους λόγους της επιδρομής των Γερμανών στον συγκεκριμένο τόπο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ,για τους τρόπους και τα μέσα που μεταχειρίστηκαν στην εγκληματική πρακτική τους , ακόμη και για ζητήματα «ευαίσθητης» φύσεως , όπως αν είχαν ευθύνη και άτομα φιλικά προσκείμενα προς αυτούς. Τα ερωτήματα αυτά έχουν σχέση με την ιστορική έρευνα αλλά ,βέβαια, και με τις συνέπειες και την απήχηση που είχαν τα γεγονότα στην τοπική κοινωνία, και ειδικά στους οικείους των θυμάτων . Κι αν αρκετοί από αυτούς «έχουν φύγει», μένουν οι μεταγενέστεροι για να συντηρούν και να τιμούν την ιστορική μνήμη. Δεν είναι απλό να γίνονται γνωστοί με τα ονόματά τους μετά από τόσα χρόνια, εκείνοι που εκτέλεσαν άμαχους πολίτες ,ακόμη και μικρά παιδιά .
Το κείμενο δίνει απαντήσεις ,άλλες άμεσα ,άλλες έμμεσα και άλλες με επιδεχόμενη την επιπλέον ιστορική έρευνα , αλλά οπωσδήποτε οδηγεί και πάλι σε προβληματισμούς σχετικούς με την εξαγρίωση και την εξαχρείωση της ανθρώπινης φύσης σε καιρό πολέμου , με τον επιμερισμό και το μέγεθος της ευθύνης των ηθικών και των φυσικών αυτουργών ,εντολέων και εκτελεστών των τέτοιου είδους εγκλημάτων , και με τη δικαστική αντιμετώπιση εκείνων που ισχυρίζονται ότι «απλά εκτελούσαν εντολές» .
Είναι ένα κείμενο που «ξύνει» πληγές , διεγείρει οδυνηρές μνήμες και προκαλεί έντονα συναισθήματα ,ταυτόχρονα όμως υπενθυμίζει και καλεί σε εγρήγορση.
Ακολουθούν τα ουσιωδέστερα σημεία του , σε μετάφραση της Πόπης Λεβεντάκη :
« Τα γεγονότα της 22ας Αυγούστου 1944 στην Κρύα Βρύση
Η επιχείρηση «Αποχαιρετιστήριο Γλέντι –΄Ονειρο καλοκαιρινής Νύχτας»
Λίγο πριν την αποχώρηση της πλειοψηφίας των γερμανικών στρατευμάτων και την οπισθοχώρηση των υπολοίπων στρατιωτών στην περιοχή «Οχυρό Κρήτη», στη δυτικότερη πλευρά του νησιού, ο διορισμένος στρατηγός Φρίντριχ Γουιλιέλμος Μύλερ, της στρατιωτικής διοίκησης της κατειλημμένης Κρήτης ,εξέδωσε στις 14 Αυγούστου 1944, μετά από πολυάριθμες επιθέσεις (από την πλευρά των Ελλήνων) στις γερμανικές θέσεις, μια διαταγή με σκληρά μέτρα αντιποίνων :
«Επιείκεια (…) δε θα έπρεπε να υπάρξει, σύμφωνα με τη διαταγή του, απέναντι σε αθώους άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Xωριά με ιδιαιτέρως εχθρικό πληθυσμό θα έπρεπε να καταστραφούν ολοσχερώς μετά την εκκένωσή τους και να κανονιοβοληθούν χωρίς προειδοποίηση οι περιοχές, κοντά στις οποίες είχε γίνει επίθεση σε άντρες της Βέρμαχτ.»
Τα Ανώγεια είχαν ήδη καταστραφεί ολοσχερώς την προηγούμενη μέρα.
Βασιζόμενοι στην παραπάνω διαταγή , στρατιώτες του 10ου λόχου του 733 τάγματος πεζικού, της 133 μεραρχίας , με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Μάρτιν Κέλερ, μετακινήθηκαν στο χωριό Κρύα Βρύση, συγκέντρωσαν τους κατοίκους και έπειτα επέλεξαν κάποιους άνδρες βάσει λίστας, που έφεραν μαζί τους. Οι προς εκτέλεση επιλεγμένοι άνδρες κρατήθηκαν. Το τι ακολούθησε μετά, περιγράφεται στις διεξαχθείσες έρευνες του 1961 :
« Νωρίς το απόγευμα της ίδιας μέρας «οι ντόπιοι (που είχαν κρατηθεί)
οδηγούνταν από έναν φρουρό έξω από την Εκκλησία ή το Σχολείο στο παρακείμενο κτίριο. Μπροστά στην είσοδο αυτού του κτιρίου στεκόταν ο κατηγορούμενος Κέλερ και αργότερα ο κατηγορούμενος Μπάουμγκάρτνερ. Στο πλάι της εισόδου στέκονταν δύο Γερμανοί φρουροί. Οι κρατούμενοι έβγαιναν ένας-ένας από την εκκλησία και τους έκαναν κάθε φορά σινιάλο στον καθένα ξεχωριστά να προχωρήσει προς στην ανοιχτή πόρτα.
Ο Κέλερ πλησίαζε σε μικρή απόσταση από πίσω και πυροβολούσε απευθείας στο πίσω μέρος του κεφαλιού, μπροστά ή μέσα στην είσοδο, με ένα πιστόλι που είχε τραβήξει μέσα από την τσέπη του σακακιού του. […]
Πόσοι Έλληνες εκτελέστηκαν από τους δύο κατηγορούμενους δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως. […]
Ο Κέλερ αναφέρει περίπου 15 άνδρες, παραδέχεται ωστόσο ότι πρόκειται για αβέβαιη εκτίμηση από πλευράς του. Ο Μπάουμγκάρτνερ αναφέρει ότι συμμετείχε στην εκτέλεση των τελευταίων έξι ντόπιων και ότι ο ίδιος πυροβόλησε τους δύο από αυτούς.
Έπειτα το χωριό κάηκε ολοσχερώς.
Στα πλαίσια της επιχείρησης «Αποχαιρετιστήριο Γλέντι –΄Ονειρο καλοκαιρινής Νύχτας» τα γερμανικά στρατεύματα κατέστρεψαν συνολικά 13 χωριά, την Κρύα Βρύση και μεταξύ άλλων το Γερακάρι, τις Βρύσες και το Άνω Μέρος.
Μετά το 1945
Η δικαστική έρευνα στο Πρωτοδικείο της Βρέμης εναντίον των πέντε κατηγορούμενων της επιχείρησης «Αποχαιρετιστήριο Γλέντι –΄Ονειρο καλοκαιρινής Νύχτας» , μεταξύ άλλων του Χάουπτμαν Ζαντ, στρατιωτικού διοικητή της ισχυρής ειδικής δύναμης των περίπου 500 ανδρών , και των ανθυπολοχαγών Κέλερ και Μπρόμμπαχ, διεκόπη στο τέλος του 1961. Λόγω ελλιπών ενοχοποιητικών στοιχείων δεν ασκήθηκε δίωξη στους κατηγορούμενους. Το δικαστήριο εξέφρασε μεν αμφιβολία για την αναλογικότητα των «Αντιποίνων», καθώς και για τη νομιμότητα της διαταγής, αναγνώρισε ωστόσο στους κατηγορούμενους, ότι εκτελούσαν μόνο εντολές.
«[…] Λαμβάνοντας υπόψιν την ασάφεια του στρατιωτικού νόμου στην περιοχή των αντιποίνων, δεν μπορεί να εξακριβωθεί πλήρως αν η εντολή ήταν όντως παράνομη.[…]
Οι κατηγoρούμενοι ως εκ τούτου δεν μπορούν να ισχυριστούν, ότι δε γνώριζαν τον εγκληματικό χαρακτήρα της εντολής.»
O Φρίντριχ Γουιλιέλμος Μύλερ εξεδόθη μετά τον πόλεμο στην Ελλάδα από τους Βρετανούς και αναγκάστηκε να απολογηθεί σε αθηναϊκό ειδικό δικαστήριο με τους άλλους δύο διοικητές Αντρέ και Μπρόιερ , ως άμεσα υπεύθυνος για τις μαζικές εκτελέσεις και την ολική καταστροφή 40 περίπου περιοχών.
(Οι Μύλερ και Μπρόιερ καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν στις 20 Μαϊου του 1947, ημέρα της 6ης επετείου της έναρξης της εισβολής στην Κρήτη, στο Χαϊδάρι, κοντά στην Αθήνα. » .