Ομιλία Αντιδημάρχου Δήμου Μυλοποταμου και πρόεδρο Πολιτιστικού Συλλόγου Αγίου Μάμα
κ Σαρρή Μιχάλη στο πλαίσιο της 74ης επετείου
Πουλί δεν ξανακελαηδεί, στο γέρο Ψηλορείτη
γιατί μαυροφορέσανε οι γερμανοί την Κρήτη.
Μαύρα έβαψαν τ΄ Αβδελά, Κάλυβο και Άγιο Μάμα
και όλα τα περίχωρα, λυπούνται τσι με κλάμα.
Σεβαστό ιερατείο , αξιότιμοι καλεσμένοι, κυρίες και κύριοι αυτό είναι ένα μικρό απόσπασμα από το ποίημα του Αναστοδημήτρη που εξιστορεί τα γεγονότα.
Εμείς όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος με βαρύ αίσθημα ευθύνης και ευγνωμοσύνης βρισκόμαστεεδώ στη θέση Γουρνόλακο, για να ανάψουμε ένα κερί και να αποδώσουμε φόρο τιμής και μνήμης στους εκτελεσθέντες Μυλοποταμίτες, από τα Γερμανικά αποσπάσματα κατοχής το Σεπτέμβρητου 1943.
Ανοίγοντας παράθυρο στο παρελθόν, με σεβασμό και τιμή. Αφήνοντας ελεύθερο το νου και την ψυχή να ανατρέξουν νοερά στα χρόνιαεκείνα, καταλαβαίνουμε για μια ακόμα φορά τη μεγαλοσύνη και τον ηρωισμό των προγόνων μας.
Τα ξημερώματα της εικοστής (20ης ) Μαΐου του 1941 ξεκίνησε η μάχη της Κρήτης. Μια μάχη που έχει χαρακτηριστεί ως η πιο παράδοξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και ίσως μια από τις πιο παράδοξες στην στρατιωτική ιστορία, αφού διέψευσε το γερμανικό σχέδιο «Ερμής». Το οποίο προέβλεπε την κατάκτηση της Κρήτης μέσα σε μερικές ώρες. Το σχέδιο, δεν πέτυχε εξαιτίαςτης ψυχής και της καρδιά των Κρητικών, που είχαν μάθει να μάχονται και να υπερασπίζονται την ελευθερία τους.
Το νησί καταλαμβάνεται μέρες αργότερα με μεγάλες απώλειες για τους Γερμανούς. Μαζί με την γερμανική κατοχή ξεκινούν και τα φρικτάμαζικά εγκλήματα που διέπραξαν κατά αμάχων κάθε ηλικίας.
Παράλληλα όμως αρχίζει και η αντίσταση του κρητικού λαού.
Μέσα στον Ιούνιο οργανώνονται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.
Ο αγώνας γιγαντώνεται και ο Ψηλορείτης γίνεται το κέντρο των αγωνιστών με ένα και μοναδικό στόχο την αποτίναξη του γερμανικού ζυγού.
Κι ερχόμαστε στο έτος 1943 όπου η Κρήτησυνεχίζει να βρίσκεται κάτω από Γερμανικήκατοχή με Διοικητή μάλιστα του «ΦρουρίουΚρήτης» τον μετέπειτα καταδικασμένο ως εγκληματία πολέμου το Στρατηγό Μπρούνο¨Οσβαλντ Μπρώυερ.
Οι συμμαχικές δυνάμεις έχουν πραγματοποιήσειστις 10 Ιουλίου του 1943 απόβαση στη Σικελία και η αντίστροφη μέτρηση για τις δυνάμειςκατοχής και τους υποστηριχτές του τρίτου (Γ‘)Ράιχ έχει αρχίσει.
Το διάστημα ΑΥΤΟ εντείνονται συνεχώς οι φήμεςγια απόβαση των συμμάχων και στην Κρήτη. Οι Γερμανοί αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι ο πόλεμος έχει χαθεί, αλλά συνεχίζουν τις θηριωδίεςεπιχειρώντας συνεχείς επιδρομές στα ορεινά του νησιού.
Γερμανικά στρατεύματα της Βέρμαχτ κατέκλυσαντις πλαγιές και τα ορεινά του βουνού. Οι πρώτες επιδρομές πραγματοποιούνται από τις δυνάμεις Κατοχής, στη νότια πλευρά του Ψηλορείτη με στόχο να εξαναγκάσουν τους αντάρτες νακινηθούν προς τη βόρεια πλευρά του. Εκεί, όπως πίστευαν οι δυνάμεις τους θα μπορούσαν να τους εγκλωβίσουν και να τους εξουδετερώσουν.
Συντονιστής των επιχειρήσεων είναι ο Διοικητήςτης 22ης Μεραρχίας Υποστράτηγος Μίλερ. Κτενίζουν κυριολεκτικά τη βόρεια πλευρά τουβουνού έχοντας εντολή όσους συλλαμβάνουν στην καθορισθείσα από αυτούς απαγορευμένη ζώνη, να τους εκτελούν και να τους καίνε. Στις 15 Αυγούστου 1943 οι Γερμανοί ξεκινούν από τρία διαφορετικά σημεία από το Ζαρό, τα Βορίζα και την επαρχία Αμαρίου. Κυκλώνουν τον Ψηλορείτηχωρίς όμως να μπορέσουν να συλλάβουν τους αντάρτες που κατάφεραν να διαφύγουν από τον κλοιό.
Στις αρχές του Σεπτέμβρη του 1943 ο Μπρούνο Όσβαλντ Μπρώυερ δίνει διαταγή να γίνει διεξοδική έρευνα στις Αραβάνες και να κατευθυνθούν προς το οροπέδιο της Νίδας. Ένα αποσπάσματα ξεκινά από την περιοχή του Αρκαδίου με πάνοπλους Γερμανούς και στα ορεινά βοσκοτόπια του Αγίου Μάμα, συλλαμβάνουν (δεκατέσσερα) 14 συνολικά άτομα,μεταξύ των οποίων και 2 παιδιά. Η αιτιολογίαήταν ότι είχαν παραβιάσει την καθορισθείσα από τους Γερμανούς –πριν από λίγες μέρες– νεκρή ζώνη.
Οι Γερμανοί τους παίρνουν μαζί τους και τους κατευθύνουν στη θέση Βικιάς Λαγκός και από κει στη θέση Γουρνόλακος . Το πρωί της επομένης ημέρας, αφού ξεχώρισαν τα δυο μικρότερα παιδιά τον Μιχάλη Πρινάρη από της Αβδανίτες και τονΙωάννη Λαμπρινό από τον Αβδελλά, ετοιμάζονται και στήνουν στο εκτελεστικό απόσπασμα τα υπόλοιπα παλικάρια.
Ένας, ο Ελευθέριος Μιχαήλ Σαρρής από τον Άγιο Μάμα ακριβώς από αυτό εδώ το σημείο που έχει αναγερθεί το μνημείο διαφεύγει τρέχοντας, από το εκτελεστικό απόσπασμα βαριά τραυματισμένος στον ώμο και στο χέρι, αφού τα πυρά των Γερμανών στην κυριολεξία τον γάζωναν καθώςανέβαινε την πλαγιά του βουνού.
Τον βρίσκουν Λιβαδιώτες στη «Στέρνα των Χναρηδων», σε άσχημη σωματική και ψυχικήκατάσταση. Ειδοποιούν την οικογένεια του και τονφυγαδεύουν σε σπηλιές της ευρύτερης περιοχής όπου κρυφά προσπαθούν να επουλώσουν τα τραύματα του. Πεθαίνει αργότερα χωρίς να έχει μπορέσει να ξεπεράσει το μακελειό και τις εικόνες φρίκης που έζησε.
Τα δυο παιδιά ο Μιχαήλ Πρινάρης και ο Ιωάννη Λαμπρινός κατεβαίνουν στα Ζωνιανά και ειδοποιούν για το μακελειό. Μάλιστα ο ΜιχαήλΠρινάρης επιστέφει στον τόπο του εγκλήματος για να δείξει το σημείο της εκτέλεσης στον πατέρατου Ιωάννη Νικηφόρου από την Κάλυβο.
Όταν βρίσκουν τον τότε δεκαεξάχρονο ΙωάννηΝικηφόρο διαπιστώνουν ότι Ζει και αναπνέει. Με τραύμα στο κεφάλι θεωρήθηκε νεκρός από τους Γερμανούς και δεν του έδωσαν τη χαριστική βολή.Φυγαδεύεται, νοσηλεύεται και διασώζεται από τον πατέρα του και τους κατοίκους των Ζωνιανών και Λιβαδίων. Ο Γιάννης Νικηφόρος επέζησε και έζησε πολλά χρόνια μέχρι το 2015, ζωντανός μάρτυρας των γεγονότων και της θηριωδίας που συντελέστηκε εδώ στο Γουρνόλακο.
Στο μεταξύ έχουν ειδοποιηθεί οι κάτοικοι της Καλύβου οι οποίοι ανεβαίνουν και παίρνουν τους 2 νεκρούς τους. Τον Παραγιουδάκη Ιωάννη του Κωνσταντίνου και τον Κοζωρώνη Χαράλαμπο του Μιχαήλ. Στο σημείο μένουν 6 Παρασύρηδες από τα Ζωντανά για να προφυλάξουν από τα σκυλιά και τα όρνια τα άψυχα κορμιά, του Σερλή Κυριάκου και Ρουσσάκη Ιωάννη από τον ΆγιοΜάμα, των Μαθιουδάκη Πέτρο, Μαθιουδάκη Γεώργιο, Μαθιουδάκη Ιωάννη, Πανταλό Ιωάννη, Πανταλό Πέτρο και Μιχελιουδάκη Ανδρέα, από τα Αβδελλά, μέχρι να έρθουν οι δικοί τους.
Το δράμα όμως δεν έχει ολοκληρωθεί εκείνο το πρωινό του Σεπτέμβρη του 1943. Τα θλιβεράμαντάτα στο Γουρνόλακο φτάνουν και στα υπόλοιπα χωριά των εκτελεσθέντων. Στις 5 Σεπτεμβρίου ο ιερέας Ανδρέας ΓεωργίουΒαρδιάμπασης από τα Λιβάδια, ο δάσκαλος τον Αβδελλών Δετοράκης Νικόλαος του Κωνσταντίνου με καταγωγή από την ΚριτσάΛασιθίου με συγγενείς, γνωστούς και φίλους των εκτελεσθέντων από τα χωριά Άγιος Μάμας και Αβδελλά, φτάνουν στο Γουρνόλακο για να ν’ αποδώσουν τις τελευταίες τιμές στους νεκρούς.
Βάζουν σκοπούς και οι υπόλοιποι επιδίδονται στην ταφή των νεκρών.
Εκείνη την ώρα Γερμανικό ολιγάριθμο απόσπασμα, προερχόμενο από το Γαράζο(σύμφωνα με μαρτυρίες κρατούσαν μπιτόνια με βενζίνη για να κάψουν τους νεκρούς), φθάνει στα Ζωνιανά και προχωρεί προς τον Ψηλορείτη. Οπαπά Γιάννης Ζερβός προσπαθεί με διάφοραπροσχήματα να τους καθυστερήσει και να δώσει χρόνο να ειδοποιηθούν όσοι βρίσκονται στο βουνό.
Η Πελαγία Δημ. Παρασύρη ή Αναστοδημήτραινα βρίσκει την ευκαιρία να προπορευτεί των Γερμανών, φωνάζοντας προς όλες τις κατευθύνσεις συνθηματικά «Οι τράγοι ανεβαίνουν στα όρη» . Ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπωνπου βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή σώζεται στο άκουσμα του μηνύματος από την αγωνίστρια.
Οι φύλακες στο Γουρνόλακο ειδοποιούν όσους βρίσκονταν μέσα στο λάκκο για τον ερχομό των Γερμανών. Εκείνοι όμως δεν εγκαταλείπουν το ιερό έργο τους. Μένουν και συνεχίζουν την ταφήτων νεκρών τους.
Σε λίγο καταφθάνει το γερμανικό απόσπασμα, περικυκλώνει το Γουρνόλακο, και χωρίς καμία προειδοποίηση τους εκτελεί όλους επί τόπου. Στο σημείο που βρισκόταν ο καθένας εκείνη τη στιγμήακόμα και τον παπά Αντρέα.
Ο συνολικός αριθμός των νεκρών φτάνει στους 32. Συγκεκριμένα 21 από τον Αβδελλά, έξι από τονΆγιο Μάμα, δυο από την Κάλυβο, ένας από τα Λιβάδια, ένας από την Κριτσά και ένας από της Αβδανίτες. Εδώ η μοίρα έπαιξε ένα παιχνίδι. Νεκρός από της Αβδανίτες είναι ο Πρινάρης Νικόλαος, πατέρας του παιδιού που είχε σωθεί την προηγούμενη.
Τα άψυχα κορμιά των εκτελεσθέντων, μέχρι να δοθεί η απαιτουμένη άδεια από τα στρατεύματα κατοχής για την ταφή τους, βρίσκονταν εκτεθειμένα στα στοιχειά της φύσης. Με αποτέλεσμα όταν μετά από 20 ημέρες επιτράπηκε η ταφή τους, τα κορμιά ήταν αλλοιωμένα.
Ότι είχε απομένει ετάφησαν εδώ στο Γουρνόλακο καθώς και στα μνημεία του Αγίου Μάμα και των Αβδελλών.
Η εκτέλεση στο Γουρνόλακο αποτελεί πρωτοφανήθηριωδία. Οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσανπατριώτες την ώρα που θέλησαν να θάψουν και να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Η ταφή των νεκρώνδεν είναι απλά μια τυπική διαδικασία, αποτελεί ιερό χρέος και καθήκον. Από τα πανάρχαια χρόνια, μετά από κάθε μάχη γίνεται εκεχειρία με σκοπό την περισυλλογή και τη φροντίδα των νεκρών για το τελευταίο τους ταξίδι.
Οι Γερμανοί όχι μόνο δε σεβάστηκαν τον πολιτισμό μας και τους νεκρούς, αλλά φέρθηκανμε τον πιο βάρβαρο και τον πιο απάνθρωπο τρόπο.
Σε ένα άρθρο της Εφημερίδας «ΕλεύθερηΓνώμη» στις 3 Νοέμβριου του 1944 διαβάζουμεότι για τις εκτελέσεις και το αποτρόπαιο έγκλημα στο Γουρνόλακο φέρουν ευθύνη εκτός από το στρατηγό Μπρώυερ, ο Διοικητής της ΓερμανικήςΧωροφυλακής Ρεθύμνης, ένας αξιωματικός ο οποίος δεν κατονομάζεται και ένας Γερμανός λοχίας με το όνομα Βέτε. Καταδικαστήκαναργότερα για άλλες θηριωδίες αλλά όχι για το έγκλημα στο Γουρνόλακου.
Τις πληγές αυτού του τόπου, τις αντιλαμβάνεται κανείς, κυρίως από τις προφορικές μαρτυρίες και όχι από αυτές που έχουν καταγραφεί. Ο Γουρνόλακος του Δήμου Μυλοποτάμου είναι μια περιοχή που βίωσε τον πόνο τη θλίψη, και την μαζικότερη εκτέλεση στο βόρειο τμήμα του Ψηλορείτη. Και όμως γι αυτό το έγκλημα έχουνγραφτεί ελάχιστες λέξεις, λιγότερες ακόμα και από τον αριθμό των νεκρών του.
Είναι σαφές ότι οι μετέπειτα κοινωνικοπολιτικέςσυνθήκες, ο διχασμός, οι μάνες, οι χήρες, τα ορφανά, ο πόνος, η πείνα και η δυστυχία μιας κοινωνίας που προσπαθούσε να κλείσει τις πληγές της και να επιζήσει, δεν επέτρεψαν την ανάδειξη της θηριωδίας που συντελέστηκε στο Γουρνόλακο.
Γιατί δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι Γερμανοί εκτέλεσα 32 αθώους ανθρώπους, ματοκύλισαν και μαυροφόρεσαν την περιοχή. Είναι ηιδιαιτερότητα του εγκλήματος και ότι χρόνιααργότερα δεν υπάρχει δικαίωση. Σε κανένα δικαστήριο. Ούτε στο έκτακτο στρατοδικείο για τα εγκλήματα πολέμου που ξεκίνησε στην Αθήνα τον Οκτώβρη του 1946 και τελείωσε 40 μέρεςαργότερα, ούτε στο δικαστήριο της Χάγης υπάρχεικάποια απόφαση καταδίκης των υπευθύνων για τομακελειό στην τοποθεσία Γουρνόλακο.
Θεωρώ ότι είναι χρέος όλων μας, ως τοπικήκοινωνία, ως οργανωμένοι φορείς, ως τοπικήαυτοδιοίκηση να αγωνιστούμε, για την ηθικήδικαίωση των εκτελεσθέντων παλικαριών του Ψηλορείτη και να δικαστεί το έγκλημα έστω και αν έχουν περάσει τόσα χρόνια. Άλλωστε τα εγκλήματα πολέμου, όπως είναι γνωστό ότι δεν παραγράφονται ποτέ.
Είναι χρέος μας να αγωνιστούμε, επίσης, ώστε να χαρακτηριστούν μαρτυρικά τα χωριά καταγωγήςτων εκτελεσθέντων ή έστω κάποια από αυτά, λόγω της ιδιαιτερότητας του αποτρόπαιου αυτού εγκλήματος.
Η παρουσία μας εδώ στο τόπο του μαρτυρίουεκτός από χρέος και οφειλή αποτελεί υπενθύμισηκαι υπόσχεση, ότι η ιστορία που έγραψαν οι πρόγονοι μας είναι βαριά παρακαταθήκη που δεν εκχωρείται. Αλλά αντίθετα διαφυλάσσετε ως κόρηοφθαλμού, και έχουμε την ευθύνη να τη μεταφέρουμε ατόφια στις επόμενες γενεές. Ταυτόχρονα είναι και δέσμευση ότι είμαστε έτοιμοι να πράξουμε το καθήκον μας, υπερασπιζόμενοι το δίκιο της πατρίδας, ανταποκρινόμενοι στις όποιες προκλήσεις απαιτεί η σύγχρονη εποχή.
Αθάνατοι νεκροί
Σας ευχαριστούμε που μας διδάξατε πως κερδίζονται οι αγώνες για τη λευτεριά,
Που μας διδάξατε πως η ψυχή νικά τον πόνο και το φόβο του θανάτου, όσο σκληρός και αν είναι,
Που μας διδάξατε αξίες και ιδανικά.
Είμαστε Υπερήφανοι για εσάς.
Αιωνία να είναι η μνήμη σας.
Ευχαριστώ
