Της ΕΥΑΣ ΛΑΔΙΑ

Κάθε χρονική είσοδο σε δεκαετία σημαίνει κάτι ελπιδοφόρο. Μερικές φορές δικαιώνεται όπως η δεκαετία του 1930 στο Ρέθυμνο, για να ακολουθήσει η τραγική δεκαετία του 1940 που άφησε τόσες πληγές και στη μικρή μας πολιτεία.

 

Ίδρυση ταμείου σύνταξης κληρικών

Ναι είχε ξεκινήσει ελπιδοφόρα η δεκαετία του 1930. Από την πρώτη χρονιά είχαμε ενδιαφέροντα γεγονότα. Αυτά τα είχε συλλέξει με τη γνωστή μεθοδικότητα που τον διέκρινε ο Πολύβιος Τσάκωνας για την εφημερίδα του «Η εφημερίς των Συζητήσεων». Κι έτσι μαθαίνουμε για το 1930 από έγκυρες πηγές ότι:

Ιδρύθηκε ταμείο συντάξεως κληρικών που βρίσκονταν μέχρι τότε βέβαια στο έλεος της γενναιοδωρίας των ενοριτών τους. Οπότε ήταν εύλογη η ευχή της εφημερίδας να μπορούσε από το ταμείο αυτό να εξασφαλιστεί κι ένας μισθός για τους κληρικούς να απαλλαγούν πια από την μεγάλη αβεβαιότητα της επιβίωσης.

Ο Τιμόθεος Βενέρης ο τότε Επίσκοπος Ρεθύμνου είχε όπως πάντα τη σκέψη του στο Αρκάδι. Αυτή τη φορά όμως είχε βάλει άλλο στόχο. Όπως αναφέρει σε επιστολή του στον τοπικό τύπο αποφάσισε να λειτουργήσει στην Ιερά Μονή Αρκαδίου μικρό μουσείο για την στέγαση των κειμηλίων της μονής, που σώθηκαν από το ολοκαύτωμα. Και εξέφραζε την πεποίθηση ότι θα υπήρχε κάθε οικονομική στήριξη για την επιτυχία του στόχου αυτού. Το ίδιο θέμα είχε τεθεί και στη διάρκεια σύσκεψης στη Νομαρχία για τον προγραμματισμό των 100 χρόνων από την εθνική παλιγγενεσία. Και είχε αποφασιστεί να τεθούν τα θεμέλια του Μουσείου πανηγυρικά στη διάρκεια αυτών των εκδηλώσεων.

Πολλές διακρίσεις στην έκθεση Θεσσαλονίκης

Από πλευράς νομαρχίας υπήρχε πλούσιος απολογισμός σε κοινοτικά έργα. Αλλά το μεγαλύτερο επίτευγμα ήταν η καταπολέμηση της ακρίδας που ήταν η μεγάλη πληγή για τις καλλιέργειες.

Μεγάλη ήταν και η επιτυχία του Ρεθύμνου στη διεθνή έκθεση Θεσσαλονίκης, όπου αρκετές επιχειρήσεις που συμμετείχαν απέσπασαν διακρίσεις και βραβεία. Από τους βραβευθέντες φυσικά ήταν και η Μελπομένη Κοβάλσκυ το γένος Μουσούρου που είχε διακριθεί για τα έργα τέχνης που παρουσίασε, με ανάγλυφες παραστάσεις δικής της τεχνοτροπίας.

 

«Νέος «καταβρεχτήρας» το απόκτημα του δήμου

Ο δήμος Ρεθύμνου είχε επίσης αρκετά να αναφέρει που αποτελούσαν δώρα για έναν δήμο με τόσες ανάγκες. Μέσα στο 1930 λοιπόν είχε αποκτήσει καινούργιο «καταβρεχτήρα» με πυροσβεστική αντλία. Σπουδαίο απόκτημα για τις ανάγκες της εποχής. Έγιναν επίσης, διαβάζουμε, προεκτάσεις, διορθώσεις και άλλες παρεμβάσεις σε δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης και «εσκυρροστρώθησαν αι πλατείαι Ηρώου και 4^ων Μαρτύρων καθώς και οι οδοί Γιαμπού και Π. Δαγκλή μετά των παρόδων των».

Η κατασκευή δημοτικών «αποχωρητηρίων» πάντως παρά το Τελωνείο σίγουρα θα ήταν μεγάλο γεγονός για την εποχή. Γι’ αυτό και αναφέρεται μετά μεγίστης υπερηφανείας.

Σημασία είχε ότι μπορεί να έπαυε το στενό κοντά στο σημερινό Ωδείο Ρεθύμνου να εξυπηρετεί τις ανάγκες των περαστικών που δεν μπορούσαν να …κρατηθούν μέχρι το σπίτι… Υποθέσεις κάνουμε βέβαια …Γιατί η συνήθεια αποτελεί ως γνωστόν δευτέρα φύση.

 

Ίδρυση 44 Τάγματος Πεζικού

Μεγάλης σημασίας ιστορική λεπτομέρεια είναι η ίδρυση του 44^ου Τάγματος Πεζικού, του οποίου η δύναμη επιτελέσθη, όπως αναφέρει ο τύπος, από τους κληρωτούς της κλάσης 1929 γ.

Η δύναμη του τάγματος, που είχε διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Γεωργαντά, αποτελείτο από 21 αξιωματικούς και 557 οπλίτες.

 

Και 150 μαθήτριες

Υπήρξε ενδιαφέρον και για τον Οίκο Παιδείας με κονδύλια ύψους 900.000 δραχμών από τα οποία, 400.000 δραχμές κάλυπταν την κατασκευή κουφωμάτων και οροφωμάτων. Οπότε θα ήταν εφικτή μέσα στο 1931 η στέγαση πάνω από 600 μαθητών γυμνασίου από τους οποίους οι 150 ήταν μαθήτριες.

Αδικημένο ωστόσο ήταν το Ανώτερο Παρθεναγωγείο καθώς είχε πολλά κενά διδακτικού δυναμικού με αποτέλεσμα οι μαθήτριες να αποκτούν περισσότερο πρακτική μόρφωση.

Από τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν στη διάρκεια του 1930 στο Γυμνασιακό Παρθεναγωγείο είχαν εγγραφεί 55 μαθήτριες που αποτελούσαν και ιδιαίτερο τμήμα. Σημειωτέον ότι στις τρεις τάξεις του Παρθεναγωγείου φοιτούσαν συνολικά 80 μαθήτριες.

Γεγονός πάντως για τη Μέση Εκπαίδευση του Ρεθύμνου το 1930 ήταν η επιχορήγηση από το κράτος με το ποσόν των 200.000 δρχ. για την ίδρυση σύγχρονου σχολικού Γυμναστηρίου. Για το σκοπό αυτό παραχώρησε και ο δήμος ένα αμπέλι που γειτνίαζε με το παλαιό Γυμναστήριο ώστε να γυμνάζονται οι μαθητές σε άνετο χώρο.

Η κατάσταση στη δημοτική εκπαίδευση ήταν τραγική, καθώς τα τμήματα στεγάζονταν σε εντελώς ακατάλληλα κτήρια. Είχε παραχωρηθεί από το δήμο όμως έκταση και είχε διατεθεί από το κράτος το ποσόν των 900.000 δραχμών για την κατασκευή εξαταξίου δημοτικού σχολείου που θα έλυνε μερικώς έστω το πρόβλημα στέγασης.

Ο απολογισμός της Χωροφυλακής

Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για κοινωνιολογικές μελέτες μας δίνει και ο απολογισμός της Χωροφυλακής που αναφέρει για το 1930, οκτώ φόνους, μια παιδοκτονία, μία άμβλωση, 37 τραυματισμούς εκ προμελέτης, 4 βιασμούς, έξι απαγωγές, 28 κλοπές, μια απάτη, 8 εμπρησμούς, μία αυτοδικία και μία δωροδοκία. Όσο για τις περιπτώσεις παράνομης οπλοφορίας είχαν βεβαιωθεί 124.

Την ίδια χρονιά απαλλάχτηκε ο τόπος και από τρεις περιώνυμους ληστές από τους οποίους ο πρώτος συνελήφθη, ο δεύτερος είχε δολοφονηθεί, και ο τρίτος είχε υποχρεωθεί να παραδοθεί. Θεωρήσαμε άσκοπο να αναφέρουμε ονόματα καθώς μπορεί να δημιουργηθεί σύγχυση και να πικραθούν συνώνυμοι απόγονοι που δεν φταίνε σε τίποτα να στιγματισθούν.

Στον τομέα της γεωργίας έχουμε την οργάνωση 70 πρότυπων ιδιωτικών αγροκτημάτων, δυο μεταβατικών γεωργικών σχολείων ελαιοκλαδεύματος, και δύο εμβολιασμών, οκτώ πειραματικών καλλιεργειών συγκριτικής μελέτης ξενικών ποικιλιών σίτου. Το Κεντρικό Πρότυπο Αγρόκτημα του νομού εγκαταστάθηκε προσωρινά σε χώρο που διέθεσε ο δήμος, ενώ προχώρησαν οι μελέτες για τα παραρτήματά του. Ιδρύθηκαν κτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί με σκοπό την ίδρυση τυροκομείου προκειμένου να γίνεται με επιστημονικό τρόπο η Παρασκευή των προϊόντων του γάλακτος.

Ξεκίνησε και η συλλογή στοιχείων για τη σύνταξη μελέτης που θα βοηθούσε στην εξακρίβωση των πιστωτικών αναγκών των αγροτοκτηνοτρόφων του νομού.

Το 1930 φαίνεται να γύριζε σελίδα η τραγική κατάσταση της οικονομίας εξαιτίας σοβαρών προβλημάτων στην παραγωγή και υποτιμήσεις κίτρων και χαρουπιών που ήταν μεγάλη ευκαιρία για πηγή εσόδων. Ενώ παντού υπήρχαν προβλήματα στο Ρέθυμνο χάρις στο «καλό κουμάντο» των εμπόρων που ανάλογα με τις περιστάσεις άπλωναν τις δραστηριότητές τους κυριαρχούσε ένα κλίμα αισιοδοξίας για μια κάποια οικονομική ανάκαμψη.

Στα «ψιλά» τώρα περνούν πληροφορίες όπως η παραχώρηση του λόφου Ευβλιγιά στο δήμο από την επιτροπή αποκατάστασης προσφύγων.

Από τα μέσα του Γενάρη, εξάλλου, του 1930 άρχισαν να περιφέρονται στα σπίτια υπάλληλοι της εφορίας για τη συλλογή πληροφοριών που χρειάζονταν για την σύνταξη νέων φορολογικών καταλόγων οικοδομών.

Μια επίσης ενδιαφέρουσα είδηση που αναφέρεται στα πρώτα φύλλα του 1930 είναι η διάθεση ποσού 1.500.000 δρχ. για την ανοικοδόμηση του Ταχυδρομικού Μεγάρου Ρεθύμνης στο Τζαμί Χατζή Ταχμίση την αγορά του οποίου είχε ήδη ζητήσει η Κυβέρνηση από την Εθνική Τράπεζα ως μουσουλμανικού ανταλλαξίμου.

Ιδιαίτερος λόγος γίνεται στο φύλλο της 11 Ιανουαρίου 1930 της «Κρητικής Επιθεώρησης» για ένα Ρεθεμνιώτη καλλιτέχνη που έκανε με τη δράση του ιδιαίτερα περήφανο τον τόπο του.

Ήταν ο Λεωνίδας Κορώνης που έφυγε από το Ρέθυμνο το 1915 κυνηγώντας το όνειρό του να διαπρέψει στην όπερα και τα είχε καταφέρει να μεσουρανεί το 1930 και σε μουσικές σκηνές του εξωτερικού.

Είχαμε και άλλα καλλιτεχνικά γεγονότα. Όπως:

Παράσταση στο «Ιδαίον Άντρον» με το έργο «Η σκλάβα» από νέους της πόλης για την ενίσχυση του «Ατρόμητου».

Αυτή τη χρονιά, όπως αναφέρει και ο εκλεκτός ιστοριοδίφης φιλόλογος -θεολόγος κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης μετονομάστηκε και η πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη λόγω του ηρώου που τοποθετήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1930. Για την κατασκευή του μνημείου είχε συσταθεί ερανική επιτροπή με πρόεδρο τον Μάνο Τσάκωνα.

Το άγαλμα του Άγνωστου Στρατιώτη ήταν ένας από τους στόχους των Ρεθεμνιωτών από το 1925.

Ένας λόγος τώρα ήταν να στηθεί το άγαλμα. Και γι’ αυτό χρειάζονταν χρήματα. Όταν όμως η πόλη φυτοζωούσε θα ήταν υπερβολή να αποζητά τέτοια μεγαλεία. Και ποιος να βρεθεί χορηγός;

Πάντα υπάρχουν ωστόσο οι οραματιστές που δεν πτοούνται από τα εμπόδια προσπαθώντας να πετύχουν τον στόχο τους.

Πώς έλυνε μέχρι τότε τα οικονομικά ζητήματα η πόλη; Με τους εράνους κάλυπτε πλήθος αναγκών. Ένας έρανος παραπάνω λοιπόν δεν θα έβλαπτε για τον ιερό αυτό σκοπό.

Η μέθοδος που απέδιδε καρπούς ήταν οι χοροεσπερίδες. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου δηλαδή. Οι Ρεθεμνιώτες, αφού διασκέδαζαν έβαζαν και πιο βαθειά το χέρι στην τσέπη.

Πήρε λοιπόν το θάρρος ο Σύλλογος Εφέδρων Οπλιτών να διοργανώσει χοροεσπερίδα για να εξασφαλίσει κάποια χρήματα. Ήταν Γενάρης του 1929.

Στο Ιδαίον Άντρον

Στις 19 του μήνα, ημέρα Σάββατο, ήταν όλα έτοιμα στο «Ιδαίον Άντρον» που περίμενε λαμπροστολισμένο τους καλεσμένους του Συλλόγου. Η εκδήλωση μάλιστα είχε όλα τα χαρακτηριστικά μεγάλου κοσμικού γεγονότος, καθώς είχε θέσει υπό την αιγίδα του τη χοροεσπερίδα ο Νομάρχης Ανδρέας Μάρκελος. Είχε όμως και αρμοδιότητα γιατί στους ισολογισμούς του Συλλόγου υπογράφει στη θέση του προέδρου.

Από τις 9 το βράδυ άρχισε να καταφθάνει κόσμος εκλεκτός. Μέχρι τις 10 που η Φιλαρμονική του Ορφανοτροφείου χαιρέτισε τον ερχομό του νομάρχη που περνούσε το κατώφλι της αίθουσας δεν έπεφτε καρφίτσα. Κι ενώ ο Ανδρέας Μάρκελος χαιρετούσε δεξιά κι αριστερά, ξεκίνησε αμέσως με συρτό το μουσικό πρόγραμμα που έφερε αρκετούς χορευτές στην πίστα. Το χορό σέρνει ο διοικητής Χωροφυλακής Παπαδαντωνάκης.

Ενώ όλα έβαιναν καλώς και η ανατολή του 1930 σηματοδοτούσε και την εκπλήρωση του ονείρου συνέβησαν κωμικοτραγικά γεγονότα που αν έλειπε ο Νικόλαος Ασκούτσης θα κατέληγε σε φιάσκο η όλη προσπάθεια.

Μόλις είχαν συγκεντρώσει κάποιο ποσόν τα μέλη της επιτροπής που είχε αναλάβει τη διαχείριση του θέματος, ήρθαν σ’ επαφή με γλύπτη στην Αθήνα και διαπραγματεύτηκαν μαζί του την φιλοτέχνηση του αγάλματος.

Κλείσανε στις 140.000 δραχμές, δόθηκε μια προκαταβολή 105.000 δραχμών και συμφωνήθηκε να τελειώσει το άγαλμα, να μεταφερθεί στην πόλη για να το αξιολογήσει αρμόδια επιτροπή και αφού τοποθετηθεί να εξοφληθεί το ποσόν στον καλλιτέχνη.

Κι ενώ όλα έβαιναν καλώς κι άρχισε να σχεδιάζεται η οργάνωση της τελετής, λαμβάνει η επιτροπή κάποιες περίεργες επιστολές που από θαύμα τα μέλη της γλίτωσαν το έμφραγμα.

Ο καλλιτέχνης φαίνεται πως είχε χρέη. Οι πιστωτές του λοιπόν προχώρησαν σε κατάσχεση και μέσα στα αντικείμενα που θα «έτρωγε» το μαύρο σκοτάδι ήταν και το άγαλμα του Άγνωστου Στρατιώτη. Για να μη χάσουν τα λεφτά τους ζητούσαν από την αρμόδια επιτροπή να τους δοθεί το ποσόν των 60.000 δραχμών, για να παραχωρήσουν αμέσως το άγαλμα. Όφειλαν όπως τόνιζαν -περισσότερο για «καλόπιασμα»- να προτιμήσουν το Ρέθυμνο από άλλη πόλη που θα έδειχνε ενδιαφέρον από τη στιγμή μάλιστα που είχε δοθεί από αυτό η σχετική παραγγελία.

Ο πολύτιμος Ασκούτσης

Εκεί πάνω στις διαπραγματεύσεις σπαταλήθηκε χρόνος και το άγαλμα βγήκε σε πλειστηριασμό αντί του ποσού των …500 δραχμών. Νέα οδύσσεια από πλευράς της επιτροπής μέχρι να βρεθεί μια λύση. Εδώ στάθηκε πολύτιμη η παρέμβαση του Νικολάου Ασκούτση, ο οποίος κατάφερε να φέρει την επιτροπή σε επαφή με τον αγοραστή του αγάλματος. Ακολούθησαν νέα παζάρια μέχρι που συμφωνήθηκε να δώσει ο αγοραστής το άγαλμα αντί του ποσού των 20.000 δραχμών. Έτσι κι έγινε. Ο αγοραστής πήρε προκαταβολή δέκα χιλιάδες και τα υπόλοιπα όπως συμφωνήθηκε του δόθηκαν αργότερα.

Έτσι ήρθε επιτέλους το άγαλμα στο Ρέθυμνο λίγες μέρες πριν ξεκινήσει ο πανελλήνιος εορτασμός για την επέτειο των 100 χρόνων από την απελευθέρωση.

Και η καρδιά των οργανωτών πήγε επιτέλους στη θέση της.

Κυριακή λοιπόν 8 Νοεμβρίου 1930, από τις 9.30 το πρωί είχε συγκεντρωθεί κόσμος στην πλατεία περιμένοντας τους επισήμους που δεν άργησαν να καταφθάνουν. Και να ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Κατεχάκης, ο Μέραρχος Κρήτης Στρατηγός Παναγιωτάκος με το επιτελείο του, ο νομάρχης, οι δήμαρχοι Ρεθύμνου, Χανίων και Αγίου Νικολάου, ενώ ο κόσμος συνέρρεε από παντού.

Μόλις συγκεντρώθηκαν όλοι εψάλη επιμνημόσυνη δέηση χοροστατούντος του Τοποτηρητή της Ιεράς Μητρόπολης Λάμπης και Σφακίων Αγαθάγγελου Λαγκουβάρδου και αμέσως μετά έλαβε το λόγο ο Πολύβιος Τσάκωνας που γοητεύοντας το ακροατήριο με την ευφράδειά του αναφέρθηκε στη σημασία της τελετής. Αμέσως μετά ο δικηγόρος Αντώνης Καλαϊτζάκης, ως πρόεδρος του Συλλόγου Εφέδρων Οπλιτών, που έκανε τόσο αγώνα για την ανέγερση του αγάλματος, πήρε το λόγο για τις δικές του ευχαριστίες.

Ο Μάνος Τσάκωνας τέλος εξ ονόματος της επιτροπής εκατονταετηρίδος παρακάλεσε τον Κατεχάκη να αποκαλύψει το μνημείον, ενώ η μουσική των παρατεταγμένων ευζώνων ανέκρουε τον εθνικό ύμνο και οι παρατεταγμένοι στρατιώτες παρουσίαζαν όπλα. Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων. Εκ μέρους των αναπήρων οπλιτών κατέθεσε στέφανο ο ήρωας των τελευταίων πολέμων λοχαγός Ν. Ζερβός κάνοντας και μια εμπνευσμένη ποιητική προσφώνηση.

Έπειτα οι επίσημοι κατευθύνθηκαν στο Δημαρχείο και παρακολούθησαν την παρέλαση τμημάτων στρατού και μαθητών των σχολείων. Μετά την παρέλαση οι επίσημοι ανέβηκαν στο δημαρχείο όπου και τους προσφέρθηκαν αναψυκτικά.