ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Την ίδια εκείνη περίοδο που σχεδιάστηκε η κατεδάφιση της Νομαρχίας για την ανέγερση στη θέση της μοντέρνου Διοικητηρίου, ένας υπάλληλος της Εθνικής Τράπεζας, που συνάντησα στον δρόμο τυχαία, με ενημέρωσε ότι η Τράπεζα σχεδίαζε να κατεδαφίσει το υπάρχον κτήριό της στην οδό Τσουδερών και να ενοποιήσει τον χώρο που καταλάμβανε με το συνεχόμενο μεγάλο οικόπεδό της για την ανέγερση μεγάλου κτηριακού συγκροτήματος. Πρόσθεσε ότι είχε γίνει σχετική αλληλογραφία, είχε συνταχθεί Οικονομοτεχνική Μελέτη, και οι τεχνικοί της Τράπεζας είχαν κάμει μετρήσεις επί του εδάφους. Το θέμα είχε προχωρήσει πολύ.
Το κτήριο αυτό, το πιο κομψό κατάλοιπο νεοκλασικής έμπνευσης στην πόλη μας, το είχε διασώσει ο Δήμος το 1969, με τη γενική αναθεώρηση του Ρυμοτομικού Σχεδίου, η οποία καταργούσε την αναθεώρηση του 1947 που το ρυμοτομούσε.
Δεν θα μπορούσε βέβαια να επιτρέψει τώρα ούτε την καταστροφή του ούτε την ανέγερση στη θέση του ενός νέου κτηρίου, με όγκο εντελώς ξένο προς το ιστορικό αρχιτεκτονικό ύφος της Παλιάς Πόλης, το οποίο συν τοις άλλοις θα αφαιρούσε κάθε νομικό, επιστημονικό και ηθικό έρεισμα από το Πρόγραμμα του Δήμου για τη Διάσωση και Ανάδειξη της Παλιάς Πόλης. Αυτό ακριβώς ζητούσε και ο Σύλλογος Ιδιοκτητών της Παλιάς Πόλης, να καταργηθεί η αρχαιολογική δέσμευση, ώστε να επιτραπεί η συνένωση των μικρών ιδιοκτησιών, για την ανέγερση μεγάλων μοντέρνων κτισμάτων. Δεν ήμουν διατεθειμένος να κάμω εξαίρεση για το χατήρι ούτε της Τράπεζας ούτε κανενός άλλου.
Με βάση την ενημέρωση αυτή και χωρίς να αποκαλύψω φυσικά την πηγή μου, έστειλα ένα έγγραφο προς το υποκατάστημα Ρεθύμνου της Εθνική Τράπεζας και ζητούσα ενημέρωση.
«Εξ αφορμής της πληροφορίας, ότι η Εθνική Τράπεζα προτίθεται να κατεδαφίση το υπάρχον κτήριον αυτής και εις την θέσιν του να ανεγείρη νέον, έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν Υμάς όπως θέσητε υπ’ όψιν της ημετέρας Τεχνικής Υπηρεσίας τα αρχιτεκτονικά σχέδια του νέου τούτου μεγάρου.
Η ανωτέρω παράκλησις διατυπούται εν τω πλαισίω της καταβαλλομένης προσπαθείας διατηρήσεως του αρχιτεκτονικού ρυθμού της πόλεως, δοθέντος μάλιστα ότι το υμέτερον κτήριον κείται εις εντελώς χαρακτηριστική θέσιν».
Ο Διευθυντής ανταποκρίθηκε και ζήτησε να με επισκεφθεί. Στη συζήτησή μας χρησιμοποίησα το μοτίβο που είχα χρησιμοποιήσει σε παρόμοια περίπτωση ιδιοκτησίας του Δημοσίου: Πρότεινα να ανταλλάξουν το κτήριο αυτό και το συνεχόμενο οικόπεδο με δημοτικό οικοπεδικό χώρο για το νέο κτήριο της Τράπεζας στη Νέα Πόλη. Πρόσθεσα όλο το Πρόγραμμα του Δήμου για τη Διάσωση και Ανάδειξη της Παλιάς Πόλης και στο τέλος επέσεισα τον Αρχαιολογικό Νόμο με την προειδοποίηση ότι θα τον κινητοποιούσα με Αναφορά μου και ότι είχα ήδη συνεννοηθεί σχετικά με την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Πρέπει να πω ότι θα ήθελα πολύ να γίνει δεκτή από την Τράπεζα η πρότασή μου και εύρισκα ότι θα ήταν πολύ ταιριαστό να μεταφερθεί στο ωραίο αυτό κτήριο στην καρδιά της Παλιάς Πόλης το Δημαρχείο, έστω οι Διοικητικές και Οικονομικές Υπηρεσίες του, γιατί η κίνηση αυτή θα έδιδε τη μεγαλύτερη δυνατή έμφαση και την πειστικότερη απόδειξη της σοβαρότητας, την οποία απέδιδε ο Δήμος στην ανάδειξη της Παλιάς Πόλης. Και το συνεχόμενο οικόπεδο θα μπορούσε να διαμορφωθεί σε μικρό άλσος, πραγματικό πνεύμονα αναψυχής και όαση για τη σφιχτά δομημένη περιοχή. Όμως, η ενδόμυχη αυτή επιθυμία μου δεν ικανοποιήθηκε. Το μόνο θετικό αποτέλεσμα από την ενέργεια αυτή ήταν ότι η Εθνική Τράπεζα έθεσε στο Αρχείο το θέμα και δεν το ανακίνησε ποτέ από όσο γνωρίζω.
Το ωραίο αυτό κτίσμα έμεινε να κοσμεί το κέντρο της Παλιάς Πόλης και να ενισχύει τον ιστορικό της χαρακτήρα.
Και αφού ο λόγος είναι η διάσωση μνημειακών κτισμάτων, ας μου επιτραπεί μια μικρή προσθήκη. Πριν από πολλά χρόνια, κατά το 1984 που ιδιώτευα, ένα βράδυ με επισκέφθηκε στο σπίτι μου ένας άγνωστος εργατικός άνθρωπος και που είπε, με τον όρο ότι δεν θα τον αποκαλύψω, ότι εργαζόταν σε εργολάβο που άνοιγε τα θεμέλια μιας πολυκατοικίας στην οδό Τιμολέοντος Βάσου, δυτικά του Δημοτικού Κήπου, και ότι λίγο πριν σχολάσουν είχαν αποκαλύψει ένα αρχαίο τοίχο με πελεκητές πέτρες και μια πόρτα, κάτι σαν στοά. Τους δόθηκε εντολή να το σκεπάσουν αμέσως με χώμα και πρωί πρωί να τον ξεπατώσουν, αλλά αυτός θεωρούσε ότι ήταν κρίμα και μου το ανέφερε μήπως μπορώ να κάνω κάτι.
Τον συγχάρηκα, τον διαβεβαίωσα για την εχεμύθειά μου και πήρα αμέσως τον αρμόδιο αρχαιολόγο στα Χανιά, νιώθοντας ακαθόριστο αίσθημα συγκίνησης από την προσδοκία ότι ίσως ήταν η αρχή της υπόγειας σήραγγας που επικοινωνούσε, σύμφωνα με την παράδοση, με τη Φορτέτζα και που είχα κάνει εξαντλητική έρευνα στο φρούριο χωρίς να την ανακαλύψω, ούτε αυτή ούτε μια ακόμη φημολογούμενη προς τη θάλασσα.
Η Αρχαιολογική Υπηρεσία πρόλαβε το πρωί και απέτρεψε την καταστροφή του μνημείου. Δεν ήταν αυτό που ήλπιζα, αλλά ένας μεγαλοπρεπής τάφος νομίζω ελληνιστικής περιόδου, ο οποίος εντάχθηκε σε μέρος του υπογείου της πολυκατοικίας που απαλλοτριώθηκε. Δεν είναι γνωστό μνημείο, αλλά υπάρχει εκεί, στοιχείο και αυτό της πολιτισμικής περιουσίας του Ρεθύμνου.
*Ο Δημήτρης Αρχοντάκης είναι τέως δήμαρχος Ρεθύμνου