Σε κάποιο ντοκιμαντέρ που αναζητούσα στοιχεία για τον Κωστή Παπαδάκη , είδα να γίνεται λόγος πολύς για έναν αξιωματικό και μάλιστα Εβραίο στην καταγωγή.
Είχε πολεμήσει στα πρότυπα των Μαραθωνομάχων Ελλήνων με αφάνταστη γενναιότητα. Εντυπωσιασμένη από τη γενναιοψυχία του ανδρός συνέχισα να ψάχνω για τη ζωή του κι ομολογώ ότι ακόμα μια φορά απόρησα με τις λογιότατες «κεφαλές» που φάσκουν και αντιφάσκουν
Για να μη χαλάσω και τη δική σας διάθεση δεν θα αναφέρω αυτά τα απείρου κάλλους μαργαριτάρια πολιτικών που αλίευσα στο διαδίκτυο. Για το αν δηλαδή θα έπρεπε ,Εβραίος αυτός να πολεμήσει με τους Έλληνες, αν είναι ο πρώτος αξιωματικός που σκοτώθηκε, αν….αν…αν
Αν έπεσε με το βαθμό του Συνταγματάρχη, που του απονεμήθηκε επ’ ανδραγαθία για τη νίκη επί της ΤΖΟΥΛΙΑ,[1] ή με το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη και ο βαθμός του Συνταγματάρχη του αποδόθηκε τιμητικά μετά θάνατον, και κατά συνέπεια με το αν ήταν ο πρώτος ανά βαθμό ανώτερος αξιωματικός που έπεσε στο ελληνοϊταλικό μέτωπο
Καυγάς ολόκληρος μεταξύ των ανωνύμων που περνούν γενεές δεκατέσσερις όποιον δεν κάνουν κέφι …
Πουθενά όμως δεν είδα να αμφισβητείται η φιλοπατρία , το ακέραιο ήθος και ο ηρωισμός του Φριζή.
Φαντάζεστε την έκπληξή μου όταν ανατρέχοντας στον τοπικό τύπο διάβασα στην πάντα ενημερωμένη ιστορικά ΑΓΟΝΗ ΓΡΑΜΜΗ , ένα εξαιρετικό σημείωμα του εκλεκτού μας δικηγόρου, συγγραφέα, ερευνητή Χάρη Παπαδάκη με πλήρη στοιχεία ότι ο ήρωας που με εντυπωσίασε τόσο πολύ είχε σχέση με το Ρέθυμνο!
Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΣ
«Ο Φριζής ο Μαρδοχαίος ο καλύτερος Εβραίος» αναφερόταν στο δημοσίευμα . Ήταν μια φράση, που ακουγόταν για χρόνια ολόκληρα στην πόλη μας από τους παλιούς Ρεθεμνιώτες. Κάποιοι πίστευαν ότι ο Φριζής ανήκε στην Εβραική κοινότητα του Ρεθύμνου. Από τη συνέχεια του δημοσιεύματος μαθαίνουμε ότι τη δεκαετία του 1930 εγκαταστάθηκε στο Ρέθυμνο η οικογένεια του, λόγω μετάθεσης του τελευταίου σε στρατιωτική μονάδα της πόλης. Ο Φριζής μάλιστα από το Ρέθυμνο είχε ξεκινήσει με το 44ο Σύνταγμα Ρεθύμνης, για να πάει στο Αλβανικό Μέτωπο.
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ
Ο Μαρδοχαίος Φριζής γεννήθηκε το 1893 στη Χαλκίδα σε πολύτεκνη οικογένεια. Το όνειρό του ήταν να γίνει αξιωματικός. Έδωσε εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων αλλά εγκατέλειψε τη σχολή. Γι’ αυτό υπάρχουν δύο εκδοχές, ότι θεώρησε υποτιμητικό το ότι δεν ήρθε πρώτος ή ότι εξαιτίας του ιουδαϊκού θρησκεύματος δεν έγινε δεκτός Έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και πέτυχε στη Νομική. Την περίοδο εκείνη συνδέθηκε με τον Κονδύλη, στον οποίο εκφράζει την επιθυμία του «να γίνει στρατιώτης». Μπήκε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, από την οποία αποφοίτησε το 1916. Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην εκστρατεία στην Ουκρανία, και στη μικρασιατική εκστρατεία, όπου, κατά την υποχώρηση, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη. Άλλοι Εβραίοι πληροφορήθηκαν το γεγονός, και συγκέντρωσαν χρήματα για να τον απελευθερώσουν, εκείνος όμως αρνήθηκε λέγοντας «Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει για όλους». Ένα χρόνο αργότερα αφέθηκε ελεύθερος μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες αξιωματικούς. Το 1936 μετατέθηκε στην Κρήτη και του ανατέθηκε ο τομέας λογοκρισίας επί του Τύπου. Μετατέθηκε στο Δελβινάκι με την αιτιολογία ότι «δεν έκανε σωστά τη δουλειά του».
ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΣΧΕΔΙΩΝ ΑΠΩΘΗΣΗ
Πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος, ο Φριζής είχε εκπονήσει σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης, το οποίο είχε εγκριθεί από τον Παπάγο.
Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, διαβάζουμε σε στρατιωτικό έγγραφο, τον βρήκε διοικητή του υποτομέα Δελβινακίου της 8ης Μεραρχίας. Η άμυνα του μετώπου Ηπείρου είχε ανατεθεί εξ ολοκλήρου στην 8η Μεραρχία. Η γραμμή αμύνης άρχιζε στα αριστερά από τα παράλια σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας και στα δεξιά στηριζόταν στον Σμόλικα. Η διαταγή της 23ης Σεπτεμβρίου του 1940 καθόριζε ότι η Μεραρχία απεφάσισε να παρασύρει τον αντίπαλο επί της οργανωμένης άριστα τοποθεσίας Ελαία-Καλαμά κι από εκεί με αντεπιθέσεις να τον απορρίψη πέραν των συνόρων. Το σχέδιο όριζε ότι οι μονάδες προκάλυψης θα εκτελούσαν μαχόμενες υποχωρητικούς ελιγμούς μέχρι την γραμμή αμύνης παρασύροντας στην υποχώρησή τους τον εχθρό. Εκεί, οι μονάδες προκαλύψεως θα περνούσαν στα μετόπισθεν σαν εφεδρείες
Έτσι, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, ο Υποτομέας Αώου και το Απόσπασμα Μετσόβου μαζί, αποτέλεσαν το Απόσπασμα Αώου του οποίου διοικητής ετέθη ο Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής
Στόχος η παρεμπόδιση του Νοτίου Συγκροτήματος της ΤΖΟΥΛΙΑ να κυκλώση την 8η Μεραρχία περνώντας τον Αώο. Στις 10 Νοεμβρίου ο Φριζής, πήρε εντολή να κινηθεί στη δεξιά πλευρά του μετώπου για να σταματήσει την υποχώρηση. Τα κατάφερε και ταυτόχρονα προετοίμασε τους στρατιώτες του για την αντεπίθεση. Η ομάδα του Φριζή είναι επίσης αυτή που συνέλαβε τους πρώτους αιχμαλώτους πολέμου – περίπου 700 Ιταλούς – και που κράτησε τη γέφυρα του Καλαμά απωθώντας τους «Κενταύρους». Στις 10 Νοεμβρίου στη διάβαση «Κλέφτης» οι Αλπινιστές του 9ου Συντάγματος απελπισμένοι και εξουθενωμένοι παραιτήθηκαν του αγώνα και σκορπίστηκαν προς Νότο, αφού εγκατέλειψαν κάθε είδους πολεμικό υλικό, νεκρούς και τη σημαία του 3ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος Αλπινιστών.
ΠΕΤΥΧΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ
Ο Μαρδοχαίος Φριζής, υλοποιώντας τη διαταγή του Β’ Σ.Σ. της 7ης Νοεμβρίου για περικύκλωση της ΤΖΟΥΛΙΑ, διέταξε μία Ημιλαρχία της 1ης Επιλαρχίας του 3ου Συντάγματος Ιππικού να καταδιώξει τα απομεινάρια του 8ου Συντάγματος της ΤΖΟΥΛΙΑ προς Κόνιτσα ενώ ο 2ος Λόχος του Τάγματος Κονίτσης θα τους περίμενε στο ύψωμα Σουσνίτσα κοντά στο χωριό Ελεύθερο. Οι Αλπινιστές αιφνιδιάστηκαν από την ενέδρα και είχαν 300 νεκρούς. 700 αλπινιστές από το 8ο Σύνταγμα παραδόθηκαν. Οι υπόλοιποι Αλπινιστές που ξέφυγαν, περίπου 7.500 άνδρες, πέρασαν στην Κόνιτσα κι από εκεί, μαχόμενοι και με μεγάλες απώλειες, για ανασυγκρότηση στην Πρεμετή, όπου στις 15 Νοεμβρίου ήταν πάλι ετοιμοπόλεμοι υπό τον Στρατηγό Νάσσι. Στη συνέχεια ο Μαρδοχαίος Φριζής ελευθέρωσε την Κόνιτσα και προχώρησε στο αλβανικό έδαφος ανακόπτοντας την προέλαση των Ιταλών, και επιτυγχάνοντας την αναστροφή του μετώπου.
ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΤΟΥ ΤΕΛΟΣ
Στις 5 Δεκεμβρίου, βορειοανατολικά της Πρεμετής, ο Φριζής και οι άντρες του δέχθηκαν επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα. Ο Φριζής έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να πέσουν στα χαρακώματα, παρ’ όλα αυτά, για να μην υπάρξει πανικός στους στρατιώτες, ο ίδιος παρέμεινε καβάλα στο άλογό του και συνέχισε να τους εμψυχώνει. Ως καβαλάρης έγινε εύκολος στόχος για τα εχθρικά αεροπλάνα. Στην αρχή τον γάζωσαν και έπειτα μία βόμβα τον αποτελείωσε.
ΤΙΜΕΣ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ
Σύμφωνα με μαρτυρία του εκλεκτού συμπολίτη μας δικηγόρου κ. Χάρη Καλαιτζάκη, που αναφέρεται στο δημοσίευμα του Χ.Παπαδάκη, η οικογένεια του Μαρδοχαίου Φριζή μετά το Ρέθυμνο και τον θάνατο του εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονική. Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονικής οι Γερμανοί ζήτησαν όπως και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδος την καταγραφή των Εβραίων μέσω της κάθε Νομαρχίας. Η χήρα του Μαρδοχαίου πήγε στην Νομαρχία και απευθύνθηκε στον αρμόδιο υπάλληλο, ο οποίος ήταν Ρεθεμνιώτης και γνώριζε την ιστορία του ηρωικού συνταγματάρχη και της είπε να μη καταγραφεί με τα παιδιά της ως Εβραία, γιατί οι Γερμανοί έχουν κακό σκοπό. Πράγμα που έγινε. Η οικογένεια δεν καταγράφηκε και έτσι γλύτωσε από τον θάνατο. Τούτο επιβεβαιώνεται γιατί ο γιος του το 1954 ζει και δημοσιεύει την 28η Οκτωβρίου 1954 στην εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» άρθρο απ’ όπου και αντλήσαμε βιογραφικά στοιχεία του πατέρα του .
Προτομές του Μαρδοχαίου Φριζή έχουν τοποθετηθεί έξω από το Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι, στη γενέτειρά του τη Χαλκίδα και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Μια οδός του Δήμου Αθηναίων, κοντά στα σύνορα με το Ψυχικό φέρει, επίσης, το όνομά του καθώς και μια οδός στην Χαλκίδα πια στο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο Θεσσαλονίκης..
Αυτός ήταν ο Φριζής ο Μαρδοχαίος ο καλύτερος Εβραίος που ανέφεραν με αγάπη και σεβασμό οι παλιοί Ρεθεμνιώτες Κι ήταν αυτός που έγραψε τα πρώτα ένδοξα κεφάλαια σε κείνη την άνιση αναμέτρηση της εποποίας του 40 που ανιστορούμε με δέος και απέραντο θαυμασμό
Εύα Λαδιά
ΠΗΓΕΣ: el.wikipedia.org – ΑΓΟΝΗ ΓΡΑΜΜΗ – Χαρίδημος Παπαδάκης- Παπαστρατής Θρασύβουλος, Οι Εβραίοι του Ρεθύμνου. Κρητολογικά Γράμματα, τόμος 18, Ρέθυμνο 2002-2003.