Διδάξαντες στα Ελληνικά σχολεία του Νομού

Η παρακάτω εργασία για τους διδάξαντες στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνου είναι καρπός πολύμηνης έρευνας σε αρχεία και εξειδικευμένα βιβλία: ΓΑΚ του Ρεθύμνου, Βυβιλάκη, Ν. Β. Δρανδάκη, Μιχ. Πρεβελάκη, Μιχ. Παπαδάκι, Στεργ. Μανουρά, Ν. Φασατάκη, Ιω. Βολανάκη, Γ. Τσιγδινού, Χάρη Στρατιδάκη, Αντώνη Χουρδάκη, Εμμ. Γενεράλι, Γ. Π. Εκκεκάκη, Νικ. Παπαδογιαννάκι, π. Χαρ. Καμηλάκη, Μαρ. Τσιριμονάκη, Γ. Αλεξανδράκη, Μαρ. Ασημομύτη, Μ. Τρούλη, Κ. Η. Παπαδάκη.

Ο κατάλογος με τα στοιχεία των διδαξάντων στη Μέση Εκπαίδευση Ν. Ρεθύμνου επιχειρείται για πρώτη φορά και δίδεται στη δημοσιότητα ταυτόχρονα στις τρεις τοπικές εφημερίδες με στόχο να γνωστοποιηθεί όσο γίνεται ευρύτερα. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξουν, λόγω αναπόφευκτων παραλείψεων, κάλυψη των κενών – διορθώσεις – προσθήκες – βελτιώσεις. Μετά και από αυτές, θα προστεθούν λίγα ή πολλά τα αποθησαυρισμένα βιογραφικά στοιχεία για καθέναν από τους διδάξαντες και λεπτομερής παραπομπή στις πηγές. Γι’ αυτό παρακαλώ να τα δημοσιοποιήσουν ή να τα δώσουν για δημοσίευση όσοι τα έχουν, ως το καλύτερο μνημόσυνο στους ξεχασμένους από την κοινωνία προγόνους μας.

Έχω επίγνωση ότι λείπουν πολλοί εκπαιδευτικοί – διδάξαντες. Γι’ αυτό παρακαλώ θερμά όσους φυλάγουν, ως οικογενειακά κειμήλια, στοιχεία για προγόνους τους (παππούδες – προπαππούδες), χειρόγραφες σημειώσεις, αυτοβιογραφίες, τυχόν σημειώσεις σε κάποιο βιβλίο ή σε σκόρπια φύλλα χαρτιού που φθείρονται από τον χρόνο καταχωνιασμένα σε κάποια παλιά κασέλα ή ράφι ξεχασμένα, να τα δώσουν για αξιοποίηση, ως μνημόσυνο στους προγόνους τους, ή να τα δημοσιεύσουν οι ίδιοι. Αυτό θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο για τους προγόνους τους που είναι καταδικασμένοι, άδικα, στην αφάνεια και στη λησμονιά, ενώ η προσφορά τους στη νεολαία της Κρήτης μπορεί να είναι σημαντική σε εκείνη την ηρωική εποχή του αιματοβαμμένου τελευταίου αιώνα της τουρκοκρατίας στην Κρήτη.

Απαραίτητη διευκρίνιση: κανένα Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) δεν λειτούργησε χωρίς διακοπές. Μόνο περιστασιακά λειτουργούσαν, σε μεσοδιαστήματα επαναστάσεων εναντίον των κατακτητών Τούρκων. Αρχεία ελάχιστα σπαράγματα υπάρχουν, σώζονται μόνο του Ελληνικού Σχολείου Μοναστηρακίου (1901-1909) και από το εν Ζουριδίω και από τη Σχολή Αγίου Πνεύματος Κισσού. Στις πολλές περιπτώσεις τα Ελληνικά Σχολεία λειτουργούσαν, με ελάχιστους μαθητές για ένα ή δύο ή περισσότερα σχολικά έτη. Προϋπόθεση ήταν η εξεύρεση κατάλληλου προσωπικού για να διδάξει ως ελληνοδιδάσκαλος (απόφοιτος Γυμνασίου ή με γνώσεις τάξεων Γυμνασίου) ή φοιτητής. Καθηγητής με πτυχίο ήταν πολύ δυσεύρετος. Στην περίοδο των επαναστάσεων τα Σχολεία διέκοπταν τη λειτουργία τους και οι διδάσκοντες αυτοστρατεύονταν – άφηναν την πένα και έπιαναν το τουφέκι. Σε αυτά τα τραγικά πλαίσια λειτούργησαν τα Ελληνικά Σχολεία (Σχολαρχεία) στην Κρήτη κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας.

Τους διδάξαντες τους μαθαίνομε από αναφορά των ονομάτων τους και της προσφοράς τους σε δημοσιεύματα – άρθρα περιοδικών ή εφημερίδων (μετά το 1878 επετράπη η έκδοση εφημερίδων στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη) σχετικά με την ιστορία, την Εκκλησία και την εκπαίδευση κατά την εποχή που εξετάζομε, εποχή ιδιαίτερα δύσκολη για τον λαό της Κρήτης, σε συνδυασμό με γεγονότα της ελεύθερης Ελλάδας, της Τουρκίας και της Ευρώπης.

Επαναστάσεις στην Κρήτη έγιναν: 1821 -1830, 1833, 1841, 1866-69, 1878, 1889, 1895-96, 1897-98.

Μέχρι το 1870 στα Σχολεία (κοινά, αλληλοδιδακτικά, συνδιδακτικά και ελληνικά) οι μαθητές ήταν μόνο άρρενες. Το ίδιο και στα τουρκικά σχολεία. Από τις χαραμάδες που άφηνε η Σύμβαση της Χαλέπας με ξεκίνησε η ίδρυση του παρθεναγωγείου στο Ρέθυμνο (= δύο τάξεις κοινού σχολείου).

Ζαχαρίας Πρακτικίδης ή Τσιριγώτης (1774-1845). Δίδαξε στο Σχολείο του Ρεθύμνου και ήταν Σχολάρχης του (1802-1808).

Μεγαλοβρυσανός Γρηγόριος. Δάσκαλος στο Ρέθυμνο 1795-1805.

Βάος Γεώργιος από τη Σίφνο. Δάσκαλος στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο 1820-1821.

Ιωάννης Μεταξάς του Ανάστου, (ή Λαζαρίδης ή Αναστασιάδης ή Λαζαρόπουλος). Θεολόγος. Έπειτα Επίσκοπος Ρεθύμνης και έπειτα Ιωαννίνων (+1843). Από τη Δημητσάνα Αρκαδίας, συγγενής Γρηγορίου Ε’ Επίσκοπος Ρεθύμνης (1826-1838). Ο Αυστριακός γιατρός Sieber που επισκέφθηκε και έζησε στην Κρήτη (1817) γράφει, «ο Ιωάννης Μεταξάς είναι ο πιο αξιοσέβαστος άνθρωπος της Κρήτης.

Λαζαρόπουλος Μιχαήλ του Αναστασίου. Γιατρός στο Ρέθυμνο πριν από το 1821. Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο το 1845. Αδελφός του Επισκόπου (Ρεθύμνου και Ιωαννίνων) Ιωάννη – Ιωαννίκιου.

Βαρούχας Δημήτριος. Δάσκαλος του Ελληνικού Σχολείου στο Ρέθυμνο (1837).

Κοσμάς Μακκάς (1837). Ελληνικό Σχολείο του Ρεθύμνου, που επαναλειτούργησε μετά την πολύχρονη επανάσταση (1821-1830).

Δωρόθεος Σχολάριος (1844-1847) Θεολόγος. Από τους διαπρεπέστερους δασκάλους που δίδαξαν στον Ρέθυμνο.

Νικόλαος Α. Μοάτσος ή Μοάτζος ή Μουατζάκης. Ρέθυμνο. Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο, 1847-48 και 1850.

Στυλιανός Ι. Κορωνάκης. Ελληνοδιδάσκαλος προ του 1849. Φιλόλογος και Σχολάρχης του Ελληνικού Σχολείου Ρεθύμνου προ του 1860.

Δημήτριος Μιχαήλ Χιονάκης, 1848 – 1850. Δάσκαλος και Ελληνοδιδάσκαλος στο Σχολαρχείο Ρεθύμνου με πολλές γνώσεις.

Νικόλαος Κούνουπας. Ελληνοδιδάσκαλος, κατά τη δεκαετία 1865-1873.

Αναστάσιος Τάγης ή Τάζης. Από την Μακεδονία ή Κωνσταντινούπολη. Ελληνοδιδάσκαλος. Σχολάρχης του Ελληνικού Σχολείου Ρεθύμνου 1864-1873 και συγγραφέας.

Εμμανουήλ Λιαναντωνάκης. (1865-1873). Δάσκαλος και Ελληνοδιδάσκαλος στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου.

Διογένης Μοσχοβίτης (1840 – 26 Απριλίου 1868). Από το Αποσέτι (Πετροχώρι) Αμαρίου. Σημαντικός αρχηγός του Αμαρίου στην επανάσταση του 1866. Έπεσε νεκρός από σφαίρα Χριστιανού. Ήταν πολύ μορφωμένος. Πριν από το 1866 δίδαξε ως Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο.

Παναγιώτης Βουρδουμπάκης. Ελληνοδιδάσκαλος και Σχολάρχης στο Παρθεναγωγείο (1870-71) από κοινό έγινε ελληνικό σχολείο θηλέων.

Ρηγόπουλος Παναγιώτης (1865). Από Αθήνα. Ελληνοδιδάσκαλος. Δίδαξε στο Ρέθυμνο τρία χρόνια 1863-1866.

Γεώργιος Σωτηρίου (Ελληνοδιδάσκαλος) από τη Σάμο. Σχολάρχης στο Ρέθυμνο το 1873-74.

Ευθύμιος Βερνάρδος. Ελληνοδιδάσκαλος στη Β’ τάξη (1873-74). Σχολάρχης του Ελληνικού Σχολείου. Είχε ειδικότητα στα Μαθηματικά, επειδή τα δίδασκε πολλά χρόνια.

Βερνάδος Νικόλαος Γ. (1842-1900) Δάσκαλος και Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο.

Νικόλαος Σ. Κιρμιζάκης. Ελληνοδιδάσκαλος στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου. (1873-74 στην Α’ και 1874-75 στη Β’ τάξη).

Ιωάννης Τσαχάκης. Άνω Μέρος. Ήταν μαθητής του Εμμ. Γενεράλι στο Σχολαρχείο Μοναστηρακίου το 1881-82. Τελείωσε το Γυμνάσιο στην Αθήνα και διορίσθηκε Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο.

Γεώργιος Εμμαν. Σαουνάτσος. (1863-1947). Από το Βυζάρι. Γιατρός. Βουλευτής Αμαρίου το 1889. Δίδαξε στο Σχολαρχείο Μοναστηρακίου και στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου.

Καλλίνικος Γαβριήλ (Εμμαν.) Μαναρής (1840-1911). Κυνηγιανά. Μοναχός (Αρκάδι). Ηγούμενος. Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο (1865-1873).

Ιωσήφ Κόρπης. Δίδαξε Γαλλικά στο Σχολαρχείο Ρεθύμνου (1883).

Ναδέρη Ίδα. 1865-1873

Μαρία Βάθη. 1865-1873

Χριστόφορος Βαρουτάκης. Ελληνοδιδάσκαλος 1865-1873.

Εμμανουήλ Γαβριγέλης (ή Γαβριγελάκης). Δάσκαλος στην Πηγή (1860) και Ελληνοδιδάσκαλος στη Σχολή Αγίου Πνεύματος το 1863 και Σχολαρχείο Ρεθύμνου. Ιεροψάλτης στον Μητροπολιτικό Ναό.

Εμμανουήλ Λουρωτός από Νευς Αμάρι (1850-1934). Δάσκαλος και Ελληνοδιδάσκαλος στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου (1874-75, Α’ τάξη) Ατσιπόπουλου και του Μοναστηριακίου. Μουσικός Ιεροψάλτης. Δίδαξε 58 χρόνια.

Ιωάννης Πλουμής. Ελληνοδιδάσκαλος στο Ρέθυμνο (1893).

Ιωαννίδης Δαμιανός. Από τη Μακεδονία. Ελληνιστής το 1887 στο Ρέθυμνο.

Κωνοφάος Σπυρίδων. Από Ζάκυνθο. Μαθηματικός στο Ρέθυμνο το 1887.

Φουρναράκη Αικατερίνη. Δασκάλα και καθηγήτρια στο Παρθεναγωγείο κατά την τελευταία περίοδό του.

Παττακού Ευαγγελία. Δασκάλα και καθηγήτρια στο Παρθεναγωγείο κατά την τελευταία περίοδο.

Μαζοκοπάκης Μάρκος. Δάσκαλος και Ελληνοδιδάσκαλος στο Παρθεναγωγείο Ρεθύμνου, δίδαξε και στο Γυμνάσιο. Έπειτα: Επίσκοπος Πέτρας με το όνομα Φιλόθεος.

Κασιμάτης Μιχαήλ Στεφάνου. Από το Νευς Αμάρι. Δάσκαλος, Ελληνοδιδάσκαλος στο Ελληνικό Σχολείο Μοναστηριακίου (1873-74) και στο Ρέθυμνο.

Καλοειδάς Χαραλάμπης του Α. Μέρωνας. Δάσκαλος και Ελληνοδιδάσκαλος στο Μέρωνα.

Ιάκωβος Ιωάννη Πλουμής (1855-1926). Γαράζο. Θεολόγος. Ιερέας και δάσκαλος. Ηγούμενος Μονής Χαλέπας. Οπλαρχηγός. Μετά το 1878 δίδαξε ως Ελληνοδιδάσκαλος στο Σχολαρχείο Ρεθύμνου.

Νικόλαος Εμμ. Παλιεράκης (1855-1925). Από τον Ορθέ Μυλοποτάμου. Περιπετειώδης ζωή. Διαπρεπής Φιλόλογος, Γυμνασιάρχης στο Μοναστήριον (Σκόπια) για 4 χρόνια. Δίδαξε δυο χρόνια στο Σχολαρχείο Ρεθύμνου και συγκρότησε Α’ τάξη Γυμνασίου (1883-84). Γενικός Επιθεωρητής Εκπ/σης Κρήτης (1902).

Παλιεράκης Γεώργιος Εμμ. (1870-). Από την Ορθέ. Ελληνοδιδάσκαλος στο Μελιδόνι.

Ιωάννης Παντελάκης. (π.1860-π.1890) Από το Βυζάρι. Συμμαθητής του Εμμανουήλ Γενεράλι στην Α’ και Β’ Τάξη στου Σχολαρχείου Μοναστηρακίου και στη Γ’ Τάξη Ελληνικού Σχολείου Ρεθύμνου. Φιλόλογος στο Ρέθυμνο. Πέθανε νέος στη Σαντορίνη.

Νικόλαος Σταυρουλάκης. Μαθητής του Εμμ. Γενεράλι στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου (1899). Τελείωσε το Γυμνάσιο στη Σύρο. Ελληνοδιδάσκαλος. Έπειτα Έμπορος.

Εμμανουήλ Γεωργ. Γενεράλις (1860-1943). Από Γερακάρι. Φιλόλογος, Συγγραφέας. Κρητολόγος. Διευθυντής Σχολαρχείου Ρεθύμνου και Ημιγυμνασίου. Γυμνασιάρχης Χανίων. Γενικός Επιθεωρητής Εκπ/σης Κρήτης (1909-1912). Δίδαξε 50 χρόνια (τα 17 στο Ρέθυμνο).

Βασίλειος Εμμ. Μαρκάκης. (1832-1950). Από τα Κεραμέ. Θεολόγος από τη Χάλκη. Επίσκοπος Αρκαδίας και Αρχιεπίσκοπος Κρήτης 1941. Ήταν Σχολάρχης (1898-99) και δίδαξε επί 5 χρόνια στη Σχολή Αγίου Πνεύματος Κισσού (1894-1899).

Μανουράς Στέργιος Μιχ. (1860-1942). Άνω Μέρος, ανωγειανής καταγωγής. Δικηγόρος. Εισαγγελέας. Ελληνοδιδάσκαλος στο Τζερμιάδο Λασιθίου, Σχολάρχης στο αρτισύστατο (1883-85) Σχολαρχείο Σπηλίου.

Αντώνιος Παναγιωτάκης. Ελληνοδιδάσκαλος στη Σχολή Αγίου Πνεύματος Κισσού (1894-1899). Έπειτα τραπεζικός.

Παΐσιος. Από την Πέργαμο (+1883). Επίσκοπος Λάμπης από το 1863. Δίδαξε στη Σχολή Αγ. Πνεύματος.

Χρίστος Νικ. Μακρής (1880-1912). Θεολόγος. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε στη Σχολή Αγίου Πνεύματος Κισσού και ήταν Προϊστάμενος το 1903-1904. Άφησε εντυπωσιακές αναμνήσεις. Μακεδονομάχος. Σκοτώθηκε στο Δρίσκο της Ηπείρου 1912.

Αλέξανδρος Παπαχατζάκης. Από Πόμπια. Ελληνοδιδάσκαλος στη Σχολή Αγίου Πνεύματος Κισσού, (1887-89). Έπειτα: Γιατρός διάσημος και αλτρουιστής. Εξαιτίας του φοίτησαν μαθητές από Μεσαρά στη Σχολή Αγ. Πνεύματος Κισσού.

Κανάκης Τρανταλίδης (1862-1921). Από Άγιο Ιωάννη τον Καμένο. Ελληνοδιδάσκαλος στη Σχολή Αγίου Πνεύματος (1887-89) πριν (και για να) πάρει το πτυχίο της Νομικής. Δικηγόρος και Δικαστικός.

Γεώργιος Παπαδάκης. Από τον Καλλικράτη. Ελληνοδιδάσκαλος. Δίδαξε στη Σχολή Αγ. Πνεύματος. (1887-1889)

Γεώργιος Μοράκης. Από την Αρχοντική ή την Επισκοπή Ρεθύμνου. Ελληνοδιδάσκαλος στο Αγ. Πνεύμα (1887-89).

Κλεάνθης Στρατιώτης. Από την Ανατολική Θράκη. Θεολόγος. Το 1903 δίδαξε στη Σχολή Αγίου Πνεύματος.

Στέφανος Γιαούζης. Θεολόγος, δίδαξε στη Σχολή Αγ. Πνεύματος 1900 κ.ε. Έπειτα στο Ηράκλειο και στην Αίγυπτο.

Παναγιώτης Φωτάκης. Ελληνοδιδάσκαλος στη Σχολή Πνεύματος (Κισσού) 1892-93. Ελληνοδιδάσκαλος Α’ και Β’ τάξης στο αρτισύστατο Σχολαρχείο Σπηλίου το 1883-84.

Αθανασιάδου Χρυσή (Χρυσάνθη) του Γεωργίου (1882-1971). Απόφοιτος Αρσακείου, Φιλοσοφικής Αθηνών και Γερμανικά. Σαρανταπέντε χρόνια υπηρέτησε στα κοριτσίστικα σχολεία του Ρεθύμνου, άλλοτε ως δασκάλα, άλλοτε ως καθηγήτρια και άλλοτε ως Διευθύντρια.

Βογιατζάκης Ιωάννης του Εμμ. (π. 1865- ). Φιλόλογος, Υπηρέτησε ως ελληνοδιδάσκαλος στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου. Το 1901 δίδαξε ως φιλόλογος στο Ημιγυμνάσιο Ρεθύμνου και στο Γυμνάσιο Αρρένων στη συνέχεια.

Δαμβουνέλης Νικόλαος του Ηλία. Από τον Οψιγιά Αμαρίου. Νομικός. Ελληνοδιδάσκαλος. Δίδαξε στο Ελληνικό Σχολείο Μοναστηρακίου.

Δασκαλάκης Μάξιμος, Ρέθυμνο. (π.1830-1902) Γλωσσομαθής και αγωνιστής. Ήταν περιζήτητος ως καθηγητής Γαλλικής Γλώσσας στην Αθήνα και στο Ρέθυμνο.

Νικόλαος Κ. Δετοράκης. Μαθηματικός στο Ρέθυμνο, στις Γυμνασιακές τάξεις που επιχείρησε να λειτουργήσει ο Εμμ. Γενεράλις το 1886-87 και στο Ημιγυμνάσιο Ρεθύμνου.

Δρανδάκης Στυλιανός του Ιωάννη (1872- ). Από τον Πρινέ Ρεθύμνου. Υπηρέτησε ως δάσκαλος στην αρχή και έπειτα (από το 1902) ως φιλόλογος στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου. Σπουδαίος ελληνιστής που ενέπνευσε τον Μανούσο Ι. Μανούσακα να σπουδάσει φιλολογία.

Ζαμπετάκης Μάρκος (1881-1928) Ρούστικα. Μαθηματικός στο Ρέθυμνο.

Καλομενοπούλου Χρυσηίς, Δασκάλα, διευθύντρια του Χριστιανικού Παρθεναγωγείου Ρεθύμνου στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Καστρινογιαννάκης Διονύσιος (1856-1910) Από το Ηράκλειο. Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου 1881-1882 και 1896-1910. Ο Ν. Καζαντζάκης έγραψε για τον Διονύσιο «τέτοιας ολκής Ιεράρχης δεν υπάρχει ούτε στην Ορθοδοξία ούτε σε άλλα δόγματα». Πέθανε πολύ νέος 54 ετών. Δίδαξε τα θρησκευτικά στο Ελληνικό σχολείο και στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ρεθύμνου.

Ιλαρίων Κατσούλης του Μιχαήλ (1808-1884) Από τα Μάλια Ηρακλείου. Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου (1869-1880). Δίδαξε τα θρησκευτικά στο Ελληνικό Σχολείο Ρεθύμνου.

Λελεδάκης Άνθιμος (1860 – 1935) από τα Μυριοκέφαλα. Επίσκοπος Κισσάμου και Σελίνου, Θεολόγος Παν. Αθηνών. Καθηγητής θρησκευτικών στο Γυμν. Αρρένων Ρεθύμνου.