Άγνωστες σελίδες από τη συμβολή του Γερακαρίου στον αγώνα

Η επέτειος της εθνικής παλιγγενεσίας μας υποχρεώνει να πάρουμε και πάλι τα μονοπάτια που ανοίγουν οι γραφές και να παρακολουθήσουμε τους τιτάνιους αγώνες των προγόνων μας κατά περιοχή για να απολαμβάνουμε σήμερα την ελευθερία μας. Γιατί άλλο είναι να αμύνεσαι και άλλο να πετάς πέρα τις αλυσίδες της σκλαβιάς που για 400 χρόνια σκούριαζαν από το αίμα στο κορμί της πατρίδας μας.

Με οδηγό αυτή τη φορά τον Σπύρο Μαρνιέρο και τις αδιαμφισβήτητες γραφές του ας μεταφερθούμε νοερά στο Αμάρι πρώτα την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής στον Κρητικό Πόλεμο μας περιγράφει γλαφυρότατα τα δεινά μόλις πάτησαν οι Τούρκοι το Ρέθυμνο στα 1646.

Δεν εξαιρέθηκε από τη λυσσαλέα τους ορμή ούτε το περήφανο Κέντρος. Αφάνισαν χωριά του, έσφαξαν αθώους, κάψανε σπίτια, εκκλησιές και μοναστήρια, σκότωσαν με φρικτό θάνατο μοναχούς, άρπαξαν περιουσίες κι όσοι κάτοικοι σώθηκαν από το μαχαίρι και τη φωτιά τους έκαναν δούλους. Οι ταλαίπωροι αυτοί ζούσαν μαρτυρικά χρόνια.

Οι Τούρκοι απολάμβαναν την πολυτιμότερη σε αξία γη του Ρεθύμνου. Γιατί το Αμάρι με το εύφορο έδαφος και το εξαιρετικό κλίμα ήταν γη της επαγγελίας. Και κάθε τίτλος ιδιοκτησίας Τούρκου στην περιοχή από την ανώτατη αρχή ήταν σαν επιβράβευση για ανδραγαθίες κατά το δοκούν του κατακτητή.

Ας ακολουθήσουμε όμως κατά γράμμα τις γραφές για να βιώσουμε την ατμόσφαιρα που επικρατούσε εκείνα τα δίσεκτα χρόνια της αβάσταχτης σκλαβιάς.

Το 1782 διορίστηκε επίσημα από το Σουλτάνο πρώτος Ιμάμης και Χατίπης ο Αχμέτ Χαλιφέ, στο τζαμί που δεν ήταν άλλο από την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου. Αυτή είχαν κάνει τζαμί. Εκεί λειτούργησε και τούρκικο σχολείο κατώτερης βαθμίδας με δάσκαλο το Χότζα.

Έτσι ξεκινά η απόλυτη δεσποτεία τριακοσίων άγριων Εσπέχηδων με έδρα το Γερακάρι που είχαν επιδοθεί σε μυριάδες εγκλήματα για εκφοβισμό, όπως η δολοφονία του επισκόπου Μεθοδίου Συλιγάρδου το 1795, η καταστροφή της Καλοείδαινας στο Άνω Μέρος το 1823 κ.α.

Προσωρινή άμυνα των άμοιρων σκλάβων ήταν να δίνουν περισσότερα κλαδιά στις οικογένειες για να μην αφανίζεται η ράτσα τους. Έτσι όλη η δόξα των Εσπέχηδων κρατά μέχρι το 1866 γιατί στο μεταξύ αρχίζει να υπερτερεί ο αριθμός των χριστιανών κατοίκων. Από το 1841 μάλιστα μετά την επανάσταση υποχρεώθηκαν οι Τούρκοι να εγκαταστήσουν μονάδα αυτοκρατορικού στρατού με επικεφαλής αξιωματικό για την ασφάλεια των ομοθρήσκων τους και τον έλεγχο της περιοχής.

Περιώνυμους καπετάνιους με σπουδαία αγωνιστική δράση συναντάμε στο Γερακάρι, όπως αναφέρει ο Εμμανουήλ Γενεράλης.

«Εις το χωρίον της γεννήσεώς μου εκ παραδόσεως γνωρίζω ότι υπήρχον δύο Μαρκοδάσκαλοι ή Μαυράκηδες, των οποίων η οικογένεια διατηρείται ως Δασκαλάκιδες. Ο πρώτος ως Μαρκογιάννης επιζήσας εις την παράδοσιν ήτο διδάσκαλος και ο πρώτος των Γερακαριανών Καπετάνιος προ του 21 πάντως…».

Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές το Γερακάρι υπήρξε θέατρο φονικών μαχών σε όλους τους αγώνες της Κρήτης να αποτινάξει τα δεσμά. Ενδεικτικά να αναφέρουμε την πανωλεθρία των στρατευμάτων όσα δηλαδή κατάφεραν να γλιτώσουν από τη μάχη που έγινε στην Άμπελο Σφακίων στις 20 Ιουλίου 1821. Οι Γερακαριανοί τους παραφύλαξαν και τους αποδεκάτισαν πριν επιστρέψουν στο Ηράκλειο.

Σύμφωνα με έγγραφο του επάρχου Αμαρίου Θεοχάρη Κουγιουμτζόγλου (μετέπειτα Αγαθάκη) με ημερομηνία 19 Αυγούστου 1823 που προσυπογράφει ο γενικός γραμματέας του Επαρχείου Άγγελος Παλαιολόγος, στο Αμάρι είχαν συγκροτηθεί δώδεκα πολεμικά σώματα με αντίστοιχες σημαίες. Ανάμεσά τους και το Γερακάρι, κεφαλοχώρι πάντα, με κατοίκους ανδρείους και ασυμβίβαστους. Δικαιολογημένα ο Ανδρεδάκης στα ιστορικά περί Αμαρίου σημειώματά του αναφέρει το Γερακάρι χωρίον ηρωικόν.

Και οι πιο επιφανείς ήρωες ήταν Γενεράληδες, Γιαννακούδιδες, Κοκονάδες, Κουτελήδες, Μανιούδιδες και Τατάριδες.

Το λάβαρο του Άι Γιώργη καθιερώθηκε ως πολεμική σημαία από την επανάσταση του 1821. Στην επανάσταση του 1866 το ιστορικό λάβαρο είχε πια εμφανώς τα σημάδια από τη συμμετοχή του στις προηγούμενες εξεγέρσεις. Ούτε σκέψη όμως των Γερακαριανών η αντικατάστασή του. Στον Άγιο Γιώργη εναπόθεταν τις ελπίδες τους κι έπαιρναν κουράγιο για να διεξάγουν τους νικηφόρους αγώνες τους. Πήραν λοιπόν μεταξωτό πανί και διόρθωσαν τις φθορές κι όταν το ετοίμασαν έκαναν νέα σύναξη στο προαύλιο της εκκλησίας του Άι Γιωργιού, τέλεσαν δοξολογία κι έπειτα ύψωσαν το λάβαρο στον Αγκαθέ, στης Κουρούνας το χαράκι αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα είχαν από τους Τούρκους της περιοχής. Ήταν όλοι αποφασισμένοι. Με τη νέα αυτή μπαντιέρα οι Γερακαριανοί πολέμησαν στο Αρκάδι, καθώς και το Φεβρουάριο του 67 που ο Ρεσίτ πασάς ζήτησε να εκδικηθεί τα χωριά του Κέντρους για τη συμμετοχή τους αυτή πυρπολώντας και το Γερακάρι. Και πήραν μεγάλη εκδίκηση.

Για το ψυχορράγημα των Τούρκων γράφει ο Σπύρος Μαρνιέρος:

«Μετά την επανάσταση του 1878 η παντοδυναμία των Τούρκων άρχισε να κλονίζεται ανεπανόρθωτα και το Γερακάρι απολαμβάνει ικανής ανεξαρτησίας, πιο πολύ από την καρδιά των Σφακιώ, καθώς και πολλές Σφακιανές οικογένειες είχαν ριζώσει και πριν από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, που αναζωογόνησαν το χριστιανικό στοιχείο μετά την ολοκληρωτική σχεδόν σφαγή και την άλωση. Το τζαμί έχασε το γόητρό του κι έπαψε ο κομπασμός των Τούρκων. Άγριοι γενίτσαροι εκτελούνται από τους Γερακαριανούς και οι συγγενείς των νεκρών δεν τολμούν ούτε την ταφή να κάνουν φοβούμενοι ότι θα έχει και συνέχεια το μακελειό. Οι περισσότεροι ζητούν έλεος από τους «γκιαούρηδες» άλλοι τρέχουν στις πολιτείες να σωθούν, ενώ άλλοι συνεχίζουν να εγκληματούν. Στις ταραχές του 1889 μετρούσαν γύρω στις 30 κεφαλές σε τουφέκια και δυο τρεις νιζάμηδες στον τουρκικό σταθμό συμβόλιζαν την Οθωμανική επικυριαρχία. Στην τελευταία επανάσταση (1896) σε περίοδο ύφεσης, βγήκαν από το Ρέθυμνο τριάντα νιζάμηδες να πάρουν θάρρος οι ντόπιοι για τα λιομαζώματα κι έπαθαν πανωλεθρία. Οι Χριστιανοί τους μάντρισαν στο τζαμί και ύστερα από τριήμερη πολιορκία τους ανάγκασαν να παραδοθούν στον οπλαρχηγό Παπανικολή Γενεράλη (1858-1919) με σημαιοφόρο το Σταυρούλη Ι. Κουτελιδάκη (1869-1959).

Έσωσαν τις κεφαλές τους από τη μεγαλοψυχία των αγάδων κι από την ανάγκη τους να ανταλλάξουν με δικούς μας αιχμαλώτους των Τούρκων στα Κατωμέρια.

Απέμεινεν και το όφελος τριάντα μαρτινιών μεθ’ εκατόν πεντήκοντα φυσιγγίων έκαστον ανεκτίμητης κατά την φοβερήν εκείνην των όπλων έλλειψιν. Η λαϊκή μούσα περιγράφει ανεπανάληπτα τον πόθο των χριστιανών να πάρουν τα χέρια τους τα πολύτιμα μαρτίνια.

Είκοσι εννιά νιζάμηδες ήσανε στο χωριό μας

για τούτο δα ‘χαμεν κι εμείς χαρά κι εις τόνειρό μας

και τους επαραβλέπαμε περίπου τα μαρτίνια

σαν τα κοπέλια απ’ αγαπούν και θέλουν τα δονδίνια

Τελικά η πολεμική σημαία του Γερακαρίου είναι η μοναδική που σώθηκε στο Αμάρι και μία από τις έξι του Ρεθύμνου από όλες τις Κρητικές επαναστάσεις.

Κι αυτό οφείλεται σε ένα πονεμένο πατέρα τον Ιωάννη Ιωσ. Γενεράλη (1903-1978), γνωστότερο με το παρώνυμο «Σηφογιάννης».

Ο λεβεντόψυχος αυτός Γερακαριανός, τιμώντας τους αγώνες του παππού του, οπλαρχηγού στην επανάσταση του 1866, όταν οι ναζί περικύκλωσαν το χωριό, την αποφράδα εκείνη μέρα του Αυγούστου 1944, δυο πράγματα σκέφτηκε να διασώσει μέσα σε κείνο το χαλασμό.

Το δεκάχρονο γιο του που είχε μείνει παράλυτος από ατύχημα και τη σημαία.

Κουβάλησε λοιπόν χιλιόμετρα στους ώμους σημαία και γιο και χάρις σ’ αυτόν διασώθηκε το μεγάλο αυτό σύμβολο των αγώνων του Γερακαρίου.

Κι αν ξέρουμε σήμερα στοιχεία από τους αγώνες των Γερακαριανών ενάντια στους Τούρκους αυτό οφείλεται στον ισόβιο γυμνασιάρχη Εμμανουήλ Γενεράλη, το σοφό εκπαιδευτικό που έγραψε ιστορία στο χώρο της τοπικής εκπαίδευσης.

Από τα απομνημονεύματα και άλλα έργα του αντλούσε στοιχεία και ο Σπύρος Μαρνιέρος για τα σημειώματά του που φώτισαν πολλές άγνωστες σελίδες του Αμαρίου, ιδιαίτερα του Γερακαρίου σε όλους τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.

ΠΗΓΗ: Σπύρου Μαρνιέρου «Αγρίμια του Κέντρους».