του
Χάρη Στρατιδάκη
Δρ Παιδαγωγικής-Ερευνητή-Συγγραφέα
Συμπληρώθηκε πριν από λίγες μέρες μια ολόκληρη εκατονταετία από την ίδρυση του «Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης». Αποτελεί από τη γέννησή του παράρτημα της κεντρικής οργάνωσης «Λύκειον των Ελληνίδων», που είχε ιδρυθεί το 1910 και που το Βασιλικό Διάταγμα ίδρυσής του είχε δημοσιευτεί τον Φεβρουάριο του 1911. Από την ίδρυσή του, βασικός στόχος τού κεντρικού φορέα ήταν «ο μεταξύ γυναικών των γραμμάτων, των επιστημών, των τεχνών, σύνδεσμος, προς εξυπηρέτησιν και προστασίαν αυτών και προς αναγέννησιν και διατήρησιν των ελληνικών εθίμων και παραδόσεων».
- Πρωτεργάτρια την ίδρυσης της κεντρικής οργάνωσης ήταν η ρεθυμνιακής καταγωγής (από τα Πλατάνια Αμαρίου) Καλλιρρόη Σιγανού-Παρρέν (1861-1940). Η διαπρεπέστερη ίσως αυτή Ρεθεμνιώτισσα όλων των εποχών, είχε εκδώσει ήδη από το 1887 το έντυπο «Εφημερίς των Κυριών», η ζωή του οποίου ξεπέρασε τις τρεις δεκαετίες,
- υπερασπίζοντας τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του γυναικείου φύλου. Η Καλλιρρόη Σιγανού-Παρρέν εξέδωσε στη διάρκεια της ζωής της περισσότερα από δέκα βιβλία, ενώ συνέβαλε στην ίδρυση και πολλών άλλων πολιτιστικών και φιλανθρωπικών σωματείων.
Το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνης υπήρξε το τέταρτο κατά σειρά ίδρυσης παράρτημα, μετά από εκείνα της Πάτρας το 1913 και της Σύρου και των Χανίων το 1915. Στη συνεδρίαση της 5ης Μαρτίου 1917 έγινε η συγκρότηση του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου, με πρόεδρο την Ιουλία Πετυχάκη, Α΄ Αντιπρόεδρο τη Φερενίκη Βαλαρή, Β΄ Αντιπρόεδρο τη Λάουρα Σωτήρχου, Γενική Γραμματέα την Ευαγγελία Σαουνάτσου, Ειδική Γραμματέα την Αναστασία Δρανδάκη, ταμία την Ευαγγελία Μαραγκουδάκη και μέλη τις Μαρία Ζαχαράκη, Μαρία Πετρομανουσάκη, Μαρία Ε. Μοάτσου, Μαρία Παπαμιχελάκη, Θηρεσία Κωστογιάννη, Αγάθη Βερνίκου, Μαρία Ι. Μοάτσου, Μαρία Μαρουλιανού, Έλλη Καλομενοπούλου, Μαρία Πατσουράκη και Βαρβάρα Μαμαλάκη.
- Πρωτεργάτρια της ίδρυσης υπήρξε η Ιουλία Πετυχάκη (1861-1941). Όπως και όλες σχεδόν οι υπόλοιπες κυρίες, που είχαν έρθει σε επαφή με το γυναικείο κίνημα στην Αθήνα φοιτώντας στο Αρσάκειο, είχε κι αυτή σπουδάσει εκεί, στο «Ελληνικόν Παρθεναγωγείον», με διευθύντρια τη Φανή Χιλ και υποδιευθύντρια την Αικατερίνη Λασκαρίδου. Η Ιουλία Πετυχάκη, το γένος Μουσούρου-Λαμπροπούλου, υπήρξε πρωτεργάτρια -μαζί με την Αμαλία Μανουσάκη-Τζανιδάκη– της εισαγωγής του Φρεβελιανού συστήματος στο Ρέθυμνο. Είχε διατελέσει επίσης πρωτεργάτρια της ίδρυσης και ενός άλλου δυναμικού φορέα της πόλης, του Συλλόγου Κυριών Ρεθύμνης (1911).
- Μόλις μια πενταετία από την έναρξη της λειτουργίας του, το Λύκειο δοκιμάστηκε, αρχικά από την Μικρασιατική εκστρατεία και αργότερα από την επακολουθήσασα καταστροφή. Και όπως πρωτοστάτησε στην πρώτη, παραδίδοντας στις 3 Φεβρουαρίου 1917 στο 8ο Σύνταγμα Κρητών την σημαία του Συντάγματος, κεντημένη από τις κοπέλες του, έτσι πρωτοστάτησε και στην περίθαλψη των 4.200 προσφύγων που έφτασαν στην πόλη μας, με τη δημιουργία συσσιτίων. Κι αυτό παρότι οι κυρίες του ήταν κατά βάση αστές, όπως άλλωστε φαίνεται και στη φωτογραφία, στην οποία οι άψογα ντυμένες Ιουλία Πετυχάκη και Μαρία Ζαχαράκη του Λυκείου, όπως και οι Λέλα Κούνουπα και Άννα Σταυρουλάκη του Συλλόγου Κυριών, κάνουν διανομή φαγητού στα ξυπόλυτα παιδιά. Παράλληλα το Λύκειο καθ’ όλη τη διάρκεια της περιπέτειας εκείνης διετέλεσε αρωγός των οικογενειών των Εφέδρων Πολεμιστών.
- Εξαρχής το Λύκειο ανέλαβε τη μουσική παιδεία των Ρεθεμνιωτών, συνεχίζοντας έτσι την παράδοση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης, που προσέφερε μέχρι τότε μαθήματα μουσικών οργάνων και είχε διοργανώσει την πρώτη στην πόλη φιλαρμονική. Μετακαλούσε σταθερά από την Αθήνα μουσικούς που παρέδιδαν μαθήματα εγχόρδων και πιάνου, ενώ διοργάνωσε μαντολινάτα και χορωδία. Και όταν το έργο αυτό βάρυνε πολύ τους ώμους του, προώθησε την ίδρυση στο Ρέθυμνο παραρτήματος του Ελληνικού Ωδείου, στα πρότυπα του Βενιζελείου Ωδείου Χανίων, με την ίδρυση του Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών Ρεθύμνου το 1930.
- Αφανής μορφή αλλά παράλληλα στυλοβάτης του Λυκείου υπήρξε η Βαρβάρα Κανακάκη-Μαμαλάκη (1888–1973), επί τέσσερις δεκαετία γραμματέας του. Ήταν και εκείνη Αρσακειάδα, που εξάσκησε το επάγγελμα για λίγα χρόνια, μέχρι τον γάμο της με τον έμπορο Γεώργιο Μαμαλάκη. Η οργανωτικότητα και η ικανότητά της στον χειρισμό του γραπτού λόγου είναι εμφανής στα Πρακτικά του Λυκείου, τα οποία είδε και την εικόνα τους μετέφερε σε σχετικό της άρθρο η δημοσιογράφος Εύα Λαδιά.
- Από το 1935 και για μια εικοσαετία τα ηνία της Προεδρίας του Λυκείου ανέλαβε η Φερενίκη Βαλαρή (1880–1955), που όλο το προηγούμενο διάστημα είχε διατελέσει Α΄ Αντιπρόεδρός του, ενώ είχε συμμετάσχει ως Αντιπρόεδρος την περίοδο 1912-1916 και στον Σύλλογο Κυριών Ρεθύμνης. Ήταν κι αυτή απόφοιτος της Σχολής Χιλ και κράτησε τα ηνία του Σωματεία στην πιο δύσκολη περίοδο της ύπαρξής του, κατά την Κατοχή και μεταπολεμικά. Η φωτογραφία της, παρμένη -όπως και άλλες- από το πολύτιμο βιβλίο του γιου της Θεμιστοκλή Βαλαρή με τον τίτλο «Μια πόλη αναμνήσεις», δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό της ως «Ρεθύμνον Ρόδον».
- Μια ακόμη αφανής μορφή, που όμως υπηρέτησε το Λύκειο από άλλη σκοπιά, υπήρξε η Χρυσή Αγγελιδάκη. Η οργάνωση είχε εξαρχής στους σκοπούς της τη φιλανθρωπία, και το έκανε σταθερά, προστατεύοντας τις άπορες γυναίκες και τα παιδιά τους και βοηθώντας τους «οικότροφους» στο Ρέθυμνο μαθητές. Το έκανε επίσης παραδίδοντας μαθήματα υφαντικής, κοπτοραπτικής, κεντητικής και πλεκτικής σε άπορες κοπέλες, προς απόκτηση πόρων ζωής. Στα μαθήματα αυτά ήταν που πρωτοστατούσε η Χ. Αγγελιδάκη, η οποία για τις ανάγκες τους εφηύρε τη λεγόμενη «ρεθεμνιώτικη βελονιά». Παράλληλα το Λύκειο συνέχισε το Κυριακό Σχολείο του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης, προσφέροντας και στα δύο φύλα μαθήματα, ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής.
- Οι δύσκολες καταστάσεις των πρώτων δεκαετιών λειτουργίας του δεν ανέστειλαν διόλου τις ψυχαγωγικές προσπάθειες του Λυκείου, ιδιαίτερα με τους αποκριάτικους χορούς και τους χορούς των Απάχηδων, που πραγματοποιούνταν πάντα στην αίθουσα του Ιδαίου Άντρου και αποτελούσαν τα σημαντικότερα κοινωνικά δρώμενα της εποχής. Σ’ αυτούς θα πρέπει να προσθέσουμε και τις ψυχαγωγικές εκδρομές, όπως στη φωτογραφία εκείνη στη Μονή Αρσανίου, με την Ιουλία Πετυχάκη και την Φερενίκη Βαλαρή καθισμένες τιμητικά στο κέντρο της ομήγυρης.
- Σε καμία στιγμή της ιστορίας του το Λύκειο δεν σταμάτησε να δραστηριοποιείται στην κατεύθυνση της διατήρησης των ηθών και των εθίμων και της συγκέντρωσης των υλικών τεκμηρίων του λαϊκού πολιτισμού. Στα πλαίσια αυτά διοργάνωνε και θεατρικές παραστάσεις, όπως η εικονιζόμενη στη φωτογραφία με τον τίτλο «Αποσπερίδες» στην οποία διακρίνονται καθιστές η Ελένη Μοάτσου, η Αριστέα Σηφάκη και η Καίτη Αθανασιάδου, όρθιες η Ειρήνη Γρηγοριάδου, η Λέλα Ράδου (πρώτη νηπιαγωγός του πρώτου δημόσιου νηπιαγωγείου), η Αιμιλία Βαλαρή, η Χρυσούλα Δαφνομίλη και η Ελένη Βαβουράκη και, βέβαια, ο κατεξοχήν θεατράνθρωπος του Ρεθύμνου Πέτρος Σκουλούδης.
- Το μεγάλο όμως αγκάθι του Λυκείου κατά την πρώτη εικοσαετία της λειτουργίας του ήταν η έλλειψη ιδιόκτητου κτηρίου, για να στεγάζει σ’ αυτό το σύνολο των δραστηριοτήτων του. Και να μεν υπήρχε το μεγαλοπρεπές Ιδαίον Άντρον, όμως η ενοικίασή του απορροφούσε μεγάλο μέρος των εισπράξεων των πραγματοποιούμενων εκεί εκδηλώσεων. Παρότι λοιπόν ήταν η εποχή αμέσως μετά το Παγκόσμιο Οικονομικό Κραχ του 1929 και την πτώχευση της χώρας του 1932, το τότε Συμβούλιο δε δίστασε να «κολυμπήσει στα πολύ βαθειά νερά» και να προχωρήσει στην περιπέτεια οικοδόμησης ενός -επιφανούς μέχρι και τις μέρες μας- κτηρίου. Μ’ αυτά όμως και με άλλα πολλά θα συνεχίσουμε την επόμενη εβδομάδα.
Η Β΄ Αντιπρόεδρος Λάουρα Σωτήρχου ήταν σύζυγος του γνωστού καθηγητή Γαλλικών Εμμανουήλ Σωτήρχου. Η Ειδική Γραμματέας Αναστασία Σαπουντζάκη (φωτογραφία) ήταν Αρσακειάδα και διευθύντρια του Δημοτικού Σχολείου Θηλέων, πριν παραιτηθεί για να παντρευτεί τον Βασίλειο Δρανδάκη. Η Ταμίας Ευαγγελία Μαραγκουδάκη-Σταματάκη έμεινε γνωστή και ως μέλος του Συλλόγου Κυριών και άφησε εποχή στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. Η Μαρία Ζαχαράκη ήταν σύζυγος του δικηγόρου και πολιτευτή Εμμανουήλ Ζαχαράκη. Η Θηρεσία Τσουδερού-Κωστογιάννη ήταν αδελφή του μετέπειτα πρωθυπουργού Εμμανουήλ Τσουδερού, ενώ η Μαρία Μοάτσου-Μαρουλιανού ήταν επίσης Αρσακειάδα.
- Για να ξαναγυρίσουμε όμως στην περιπέτεια της οικοδόμησης της μεγαλοπρεπούς για την εποχή της -τον Μεσοπόλεμο- αίθουσας εκδηλώσεων του Λυκείου, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το Διοικητικό Συμβούλιο όχι μόνο κατέθεσε το σύνολο των μέχρι τότε εισπράξεων από τις εκδηλώσεις του αλλά χρειάστηκε ακόμη και να συνάψει τραπεζικό δάνειο, όπως αναφέρεται στην κατατοπιστική και καλαίσθητη ιστοσελίδα του (www.lykeioellinidonrethymno.com/). Σε κάθε περίπτωση αποφασιστική υπήρξε η ενίσχυση του Ιδρύματος Αναστασίου Κουταβά, το οποίο στάθηκε αρωγός και σε άλλες προσπάθειες του Ρεθύμνου. Εξίσου αποφασιστικές αποδείχτηκαν οι αμισθί προσφερθείσες υπηρεσίες του αρχιτέκτονα Νεοκλή Παπαδάκη και των πολιτικών μηχανικών Γεωργίου Βαλαρή και Κωνσταντίνου Λαμπάκη. Τα εγκαίνια του «Μεγάρου», όπως γράφεται χαρακτηριστικά, των οποίων η πρόσκληση εικονίζεται στη φωτογραφία, πραγματοποιήθηκαν «συν γυναιξί και τέκνοις» στις 12 Μαΐου του 1935.
- Το Λύκειο μπόρεσε να απολαύσει την νεότευκτη αίθουσά του μόλις έξι χρόνια, αφού οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής τής έκαναν εξαρχής επίταξη και στρατιωτική χρήση που κράτησε τριάμισι χρόνια. Και δεν έφτανε αυτό αλλά και αμέσως μετά ένας Ρεθεμνιώτης επιχειρηματίας έσπευσε να κάνει τη δική του επίταξη, μετατρέποντάς το σε αίθουσα κινηματοθεάτρου, που έμεινε γνωστό με το όνομα «Ρεξ»-χειμερινό (το θερινό λειτουργούσε εκεί όπου αργότερα οικοδομήθηκε η «Αύρα», μετέπειτα «Ευφροσύνη», και ξανά «Αύρα»). Η νέα αυτή κατοχή διήρκεσε ακόμη μια δεκαετία, οπότε, όταν το τότε Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο την Ιωάννα Τσουδερού κατόρθωσε να ανακτήσει την αίθουσα, μετά από μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες, αυτή βρισκόταν πια σε ερειπιώδη κατάσταση. Παρόλα αυτά το Συμβούλιο κατόρθωσε να την επισκευάσει ριζικά και να τη χρησιμοποιήσει για τις μεταπολεμικές του δραστηριότητες.
- Μια τέτοια, βασική, δραστηριότητα υπήρξε ο χορός. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε στο Ρέθυμνο άλλος φορέας που να ασχολείται με τους κρητικούς και γενικά τους τοπικούς παραδοσιακούς χορούς αλλά και με τις κρητικές παραδοσιακές στολές. Έτσι το Συμβούλιο απευθύνθηκε σε δυο πρωτοχορευτές της εποχής, τον Παρασκευά Μενιουδάκη από το Κάτω Βαλσαμόνερο και τον Κυριάκο Σπινθουράκη από τον Οψιγιά. Το συγκρότημα του Λυκείου πλαισίωσε ένας σεβαστός αριθμός Ρεθεμνιωτών και των δύο φύλων, μεταξύ των οποίων ο Μανόλης Σπυριδάκης, ο Θάνος Αραπλής, η Ιωάννα Αραπλή, η Γιούλη Πετρακάκη, η Ελπίδα Πίσσα αλλά και οι Λευτέρης Κοκονάς, Τάσος Θεοδωράκης, Χαρίτος Καναβάς, Σπύρος Γαλερός, Μανόλης Θεοδοσόπουλος, Κώστας Δαφέρμος, Μιράντα Συγγελάκη και, βέβαια, οι επί 23 ολόκληρα χρόνια δάσκαλοι χορού Άννα Παχιαδάκη και Στέλιος Γεωργιουδάκης. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι το Λύκειο με τη βοήθεια του Παντανασσιώτη Γεωργίου Μουζουράκη κατόρθωσε να ξαναζωντανέψει ξεχασμένους κρητικούς χορούς, όπως το «Μικρό Μικράκι», τον «Κατσαμπαδιανό», το «Τριζάλι» και άλλους.
- Κι εδώ ερχόμαστε σε μία ακόμα προσφορά του Λυκείου, στο γεγονός δηλαδή ότι απετέλεσε τον καταλύτη για τη συγκρότηση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης. Κι αυτό όχι μόνο επειδή οι πρωτοχορευτές του Λυκείου επάνδρωσαν την χορευτική ομάδα της Εταιρείας στη συνέχεια, αλλά και επειδή πρόγονός της υπήρξε μια ομάδα συλλογής λαογραφικού υλικού, που είχε συγκροτήσει επί προεδρίας Μαρίας Τσιριμονάκη το Λύκειο. Σ’ αυτήν συμμετείχαν ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης, ο Λεωνίδας Καούνης, η Ελένη Παπαδογιάννη και άλλοι δραστήριοι συμπολίτες. Τότε ήταν που ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης, δύσκολος γενικά στις συνεργασίες του, συνέλαβε την ιδέα ίδρυσης μιας αμιγούς λαογραφικής εταιρείας, πράγμα το οποίο έκανε πράξη το 1965.
- Μια φωτογραφία του ίδιου αυτού έτους 1965 μας δείχνει τον βασικό τότε προσανατολισμό του Λυκείου προς την κρητική παράδοση. Ήταν η εποχή βέβαια που το αφήγημα της «αυθεντικής Κρήτης» είχε μεγάλη ανταπόκριση, εντός και εκτός νησιού. Να μην ξεχνάμε ότι σ’ αυτό στηρίχτηκε μια ολόκληρη λογοτεχνική σχολή, υποστηριζόμενη από ένα εξαιρετικό περιοδικό (την «Κρητική Εστία») και από έναν εκλεκτό σκιτσογράφο, τον Αλέξανδρο Δρουδάκη. Σ’ εκείνης της εποχής το κλίμα ανήκει και η φωτογραφία μας, με τους τότε νομάρχη και δήμαρχο καθιστούς κάτω από τα πεύκα της Νομαρχίας, συνεπικουρούμενο από το Διοικητικό Συμβούλιο, με τις καθήμενες επίσης Ιωάννα Τσουδερού, Τιτίκα Σκουλά, Ελένη Μοάτσου και τις όρθιες Μαρία Πορτάλιου, Κατίνα Χαλκιαδάκη, Κατίνα Σπυριδάκη, Ευρυδίκη Κούνουπα και Ευαγγελία Βαλαρή. Τις περιτριγυρίζουν οι κοπέλες του χορευτικού τμήματος του Λυκείου.
- Μια άλλη σημαντική δραστηριότητα του Λυκείου υπήρξε η διοργάνωση διαλέξεων. Από το βήμα του ομιλητή πέρασαν εκατοντάδες -κυριολεκτικά- εκλεκτών ομιλητών, μεταξύ των οποίων εκπαιδευτικοί, επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, λογοτέχνες, άνθρωποι της τέχνης και πανεπιστημιακοί καθηγητές. Παράλληλα η αίθουσα παραχωρούνταν σε άλλους, -άστεγους- φορείς του Ρεθύμνου, όπως επίσης και σε καλλιτέχνες, ακόμη και για την έκθεση κειμηλίων του 1821, που πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία του εορτασμού της 150ετηρίδας. Στη φωτογραφία που παρατίθεται, με ημερομηνία 25 Μαρτίου 1971, παρμένη από το οικογενειακό αρχείο, βλέπουμε τον πρόεδρο της ΙΛΕΡ Χριστόφορο Σταυρουλάκη με τον Κώστα Στρατιδάκη, ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου, μαζί και με άλλα μέλη του Δ.Σ. και με τιμητική συνοδεία χορευτών και χορευτριών του Λυκείου, αμέσως μετά τα εγκαίνια της επετειακής έκθεσης.
- Μια από τις πιο μακρόχρονες και ουσιαστικές δραστηριότητες υπήρξε η διοργάνωση της πρώτης Σχολής Γονέων στην πόλη μας και πιθανόν και στην Κρήτη ολόκληρη. Η Σχολή αυτή διοργανώθηκε το 1971, εννέα μόλις χρόνια μετά την ίδρυση της πρώτης στη χώρα μας, στην Αθήνα. Πρωτεργάτης υπήρξε η Μαρία Χουρδάκη (1918-2010), που είχε σπουδάσει φιλόλογος στην Αθήνα και ψυχολόγος στη Γενεύη και στο Παρίσι. Η αείμνηστη εκείνη συμπολίτισσα υπήρξε η καταλύτης της δημιουργίας και της πρώτης σχολής Ψυχολογίας στη χώρα μας, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο Ρέθυμνο, της οποίας και διετέλεσε πρώτη πρόεδρος. Η Μαρία Χουρδάκη είχε εκπαιδεύσει στις Σχολές Γονέων την επίσης συμπολίτισσα Ελένη Ανυφαντάκη, η οποία αποδείχτηκε στον τομέα αυτό τουλάχιστον ισάξια με τη μέντορά τους, μετασχηματίζοντας εκείνη του Ρεθύμνου από το 1989 σε Τμήμα Οικογενειακής και Κοινωνικής Αγωγής του Λυκείου Ελληνίδων. Σ’ αυτήν εκατοντάδες Ρεθεμνιώτισσες μάθαιναν για περισσότερα από είκοσι χρόνια τι σημαίνει να εξελίσσεσαι από φυσικός σε υπεύθυνος γονέας.
- Μια άλλη κυρία που επίσης πρόσφερε την ψυχή της στο Λύκειο ήταν η Σοφία Τριλίβα. Το έκανε συνεχίζοντας με τη σειρά της το Τμήμα Οικογενειακής και Κοινωνικής Αγωγής, όχι για λίγες συνεδρίες, όπως θα ήταν το αναμενόμενο, αλλά για δώδεκα ολόκληρα χρόνια. Παράλληλα, με την βοήθεια των γυναικών που το παρακολουθούσαν διεξήγαγε έρευνες για το πώς οι μητέρες αντιλαμβάνονται τη μητρότητα σε σχέση με τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους, το περιβάλλον που ζουν, τις κοινωνικές συνθήκες και τις νόρμες που επιβάλλουν οι κανόνες και οι παραδόσεις ενός τόπου. Τόσο η Σοφία Τριλίβα όσο και η Ελένη Ανυφαντάκη κόσμησαν το Λύκειο όχι μόνο με τη μακροχρόνια και ουσιαστική προσφορά τους αλλά και με την πρωτοτυπία του έργου που παρήγαγαν, και -πάνω απ’ όλα- με τη σεμνότητα με την οποία το έπραξαν.
- Οπωσδήποτε η διαχρονική προσφορά του Λυκείου στο Ρέθυμνο δεν εξαντλείται στα παραπάνω. Εδώ και πολλά χρόνια αποτελεί τον κατεξοχήν θεσμό προσφοράς θεατρικής παιδείας στον τόπο και οπωσδήποτε τον μακροβιότερο, αν αναλογιστούμε μάλιστα και τις προπολεμικές παραστάσεις. Τα μαθήματα θεατρικής παιδείας καταλήγουν σε παραστάσεις, με σκηνοθέτιδα την Μαρία Σακαράκη-Σακαδάκη. Ας θυμηθούμε μόνο τις «Σκουπιδοκουβέντες», το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», τον «Κλήδονα, πανάρχαιο οιωνό», τον «Αχόρταγο», το «Επικίνδυνο παιχνίδι» και το πιο πρόσφατο «Χαιρετίζοντας τσι μοίρες». Παράλληλα από το 2000 προσφέρονται σε ετήσια βάση μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας (ετυμολογίας, αρχαίων κειμένων, βυζαντινής και νεοελληνικής λογοτεχνίας, πολιτισμού και ιστορίας) από τον φιλόλογο και δάσκαλο Νικόλαο Τσουπάκη. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε την ετήσια αναβίωση του εθίμου του Κλήδονα από το 1964, τη λειτουργία παιδικής παραδοσιακής χορωδίας παλιότερα και τη συνέχιση της προσφοράς των μαθημάτων παραδοσιακού χορού.
- Το Λύκειο των Ελληνίδων Ρεθύμνης στον ένα αιώνα λειτουργίας του αποτελεί όχι απλά έναν από τους μακροβιότερους φορείς της πόλης αλλά και τον συνεπέστερο στην προσπάθεια διατήρησης της παράδοσης αλλά και της δραστηριοποίησης στα κοινά των γυναικών του Ρεθύμνου. Ακόμα και η αίθουσα εκδηλώσεών του από μόνη της λειτουργεί ως κιβωτός μνήμης. Στους τοίχους του βρίσκονται αναρτημένα σημαντικά έργα κρητικής χειροτεχνίας, παραδοσιακές και αστικές στολές, φωτογραφικά ενθυμήματα, εργόχειρα, υφαντά, ξυλόγλυπτα έπιπλα και ζωγραφικοί πίνακες. Ξεχωρίζουν οπωσδήποτε τα εξαρτήματα γυναικείας ενδυμασίας της Χρυσής Παπαδάκη, κατασκευασμένα όλα με υφαντική πρώτη ύλη τα μαλλιά της, τα οποία δεν είχε κόψει ποτέ.
- Τελειώνοντας, ας μου επιτραπεί να αναφέρω ότι είναι ιδιαίτεροι οι δεσμοί που με συνδέουν με το Λύκειο. Ακόμη και η ανατροφή μου ως παιδιού είχε να κάνει μ’ αυτό, αφού η μητέρα μου ανέφερε συχνά ότι πρώτη φορά σ’ αυτό άκουσε και κατάλαβε τι εστί εφηβεία, στα μαθήματα της Σχολής Γονέων. Το οικογενειακό μας αρχείο διαθέτει αρκετές φωτογραφίες και αποκόμματα εφημερίδων από εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο «Μέγαρό» του, όπως άλλωστε και το αρχείο κάθε οικογένειας του Ρεθύμνου που είχε αναζητήσεις πέραν του επιουσίου άρτου. Γιατί, θα πρέπει να το τονίζουμε εδώ, το Λύκειο για πολλές δεκαετίες αποτελούσε τον μοναδικό χώρο πνευματικών αναζητήσεων του Ρεθύμνου, έναν φωτεινό φάρο σε εποχές δύσκολες και δίσεκτες.
- Με συνδέουν όμως και μετέπειτα δεσμοί, αφού στον φιλόξενο χώρο του και στο υπομονετικό ακροατήριό του έχω δώσει πέντε μέχρι σήμερα διαλέξεις. Με συνδέει τέλος μια σχέση αμοιβαίας εκτίμησης με την μέχρι πρότινος πρόεδρό του Ιωάννα Βαλαρή, που το κόσμησε από τη θέση της προέδρου του τις τελευταίες δεκαετίες. Τα δύο λοιπόν δημοσιεύματά μου για το Λύκειό της, που αγάπησε τόσο όσο και τα παιδιά της, ας θεωρηθούν ως ένα «κεράκι αφτούμενο» στη μνήμη της.