Εκείνος ο Φλεβάρης του 44 ήταν από τους χειρότερους που έζησαν τ’ Ανώγεια στη διάρκεια της κατοχής. Ο χειμώνας ήταν ακόμα πιο σκληρός και οι περιπέτειες των περήφανων Ανωγειανών, που δεν υπέστειλαν ούτε λεπτό τη σημαία της Αντίστασης, δεν είχαν τελειωμό.

Εκείνο το πρωινό στις 13 του μήνα, ένα μαντάτο γέμισε αγωνία τις καρδιές όλων. Οι Γερμανοί είχαν συλλάβει το Στεφανογιάννη τον αετό της Αντίστασης. Αδιαφορώντας για τη βροχή που έπεφτε ραγδαία, βγήκαν να δουν τι συμβαίνει. Και το θέαμα που αντίκρισαν δεν το ξεπέρασαν ποτέ.

Ευθυτενής, περήφανος ο Ιωάννης Δραμουντάνης δεμένος πισθάγκωνα βρισκόταν ανάμεσα σε Γερμανούς, που είχαν κάνει ένα ασφυκτικό κλοιό γύρω του. Η σύλληψη του σπουδαίου αυτού αντάρτη ήταν μεγάλο κατόρθωμα. Αρκεί να προλάβαιναν να τον εκτελέσουν. Τα άγρια βλέμματα των Ανωγειανών που τους κάρφωναν προειδοποιούσαν για ανοικτή σύγκρουση αν προχωρούσαν στην εκτέλεση. Αλλά αυτό ανέφερε η διαταγή. Να εκτελεστεί ο ήρωας μπροστά σε όλους για παραδειγματισμό.

Από καιρό τους απασχολούσε η δράση του ανδρός. Κι έπρεπε να του ξεπληρώσουν τις λαχτάρες που τους έδωσε με τις ηρωικές του πράξεις.

Ήταν σπουδαίος άνθρωπος αλήθεια ο Στεφανογιάννης.

Γεννήθηκε στ’ Ανώγεια το 1897. Γονείς του ήταν ο Στέφανος και η Ανεζίνα Δραμουντάνη, (το γένος Σμπώκου).

Σε ηλικία είκοσι ετών (1917) παίρνει μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τα Ελληνικά στρατεύματα που πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ. Η θητεία του στο στράτευμα συνεχίζεται παίρνοντας μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922 και βιώνει τη Μικρασιατική καταστροφή. Σε ηλικία 33 ετών, το 1930, παντρεύεται την Χαρίκλεια Σταυρακάκη και αποκτά μαζί της έξι παιδιά.

Κτηνοτρόφος στο επάγγελμα ο Ιωάννης Δραμουντάνης απολάμβανε μεγάλο κύρος όχι μόνο από τους κατοίκους του χωριού ή της περιοχής Μυλοποτάμου αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη, όπως τα χωριά Κρουσώνας, Βορίζα, Καμάρες, Γέργερη κ.ά.

Λίγο πριν τη μεγαλειώδη μάχη της Κρήτης μαζί με άλλους συγχωριανούς του έκαναν απροσπέλαστο, (για ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων) το Οροπέδιο της Νίδας, τοποθετώντας επί μέρες ογκόλιθους στην επιφάνειά του.

Αφού δεν έγινε κατορθωτή η ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Νίδα, επικεφαλής ομάδος ενόπλων Ανωγειανών πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία ημέρα στην περιοχή Λατζιμά Ρεθύμνου.

Μετά τη μάχη της Κρήτης ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης ήταν ένας από τους 32 συνολικά Κρήτες που επικήρυξαν οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής και καθ’ όλη τη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς παρέμεινε επικηρυγμένος και από τους πλέον καταζητούμενους Κρητικούς.

Πήρε μέρος σε όλες τις συσκέψεις των Αρχηγών των ενόπλων Ανταρτικών ομάδων της Κρήτης (Καπετάνιων Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Σατανά) και προετοίμασαν από κοινού μαζί με τον επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής Τομ Ταμπάμπιν τα πρώτα σαμποτάζ που διενεργήθηκαν σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη τον Ιούνιο του 1942 (σαμποτάζ Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου, 7 και 13 Ιουνίου 1942).

Διατήρησε άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμος – Δυτικό Μαλεβύζι).

Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές, οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.

Παρέμεινε αδούλωτος ο Ψηλορείτης, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες, οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης. Το σπίτι του Στεφανογιάννη στα Ανώγεια ήταν το ασφαλές κρησφύγετο δεκάδων Κρητών πατριωτών που έπεφταν στη δυσμένεια των κατακτητών και από το σπίτι του Στεφανογιάννη ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για τα νότια παράλια και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο.

Εξαιρετικά ο εκλεκτός ιστορικός ερευνητής Γιώργος Καλογεράκης, που έχει κάνει μια μνημειώδη μελέτη για τον ήρωα, συνοψίζει τη δράση του στα εξής σημαντικά σημεία:

1ο) Λίγο πριν τη μεγαλειώδη μάχη της Κρήτης μαζί με άλλους συγχωριανούς του έκαναν απροσπέλαστο, (για ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων) το Οροπέδιο της Νίδας, τοποθετώντας επί μέρες ογκόλιθους στην επιφάνειά του.

2ο) Αφού δεν έγινε κατορθωτή η ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Νίδα, επικεφαλής ομάδος ενόπλων Ανωγειανών πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία ημέρα στην περιοχή Λατζιμά Ρεθύμνου.

3ο) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης βοήθησε και πέτυχε την πρώτη επαφή του πλοιάρχου Πουλ με τον Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά τον Αύγουστο του 1941.

4ο) Μετά τη μάχη της Κρήτης ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης ήταν ένας από τους 32 συνολικά Κρήτες που επικήρυξαν οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής και καθ’ όλη τη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς παρέμεινε επικηρυγμένος και από τους πλέον καταζητούμενους Κρητικούς.

5ο) Πήρε μέρος σε όλες τις συσκέψεις των Αρχηγών των ενόπλων Ανταρτικών ομάδων της Κρήτης (Καπετάνιων Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Σατανά) και προετοίμασαν από κοινού μαζί με τον επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής Τομ Ταμπάμπιν τα πρώτα σαμποτάζ που διενεργήθηκαν σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη τον Ιούνιο του 1942 (σαμποτάζ Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου, 7 και 13 Ιουνίου 1942).

6ο) Διατήρησε άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμος – Δυτικό Μαλεβύζι).

7ο) Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές, οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.

8ο) Παρέμεινε αδούλωτος ο Ψηλορείτης, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες, οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης. Το σπίτι του Στεφανογιάννη στα Ανώγεια ήταν το ασφαλές κρησφύγετο δεκάδων Κρητών πατριωτών που έπεφταν στη δυσμένεια των κατακτητών και από το σπίτι του Στεφανογιάννη ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για τα νότια παράλια και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο.

9ο) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης ανέπτυξε άριστη συνεργασία με τον επικεφαλής της κατασκοπίας των νομών Ηρακλείου-Λασιθίου Γιώργο Δουνδουλάκη και στο σπίτι του στα Ανώγεια έγινε η αλλαγή της Αρχηγίας από το Γιώργο Δουνδουλάκη στον Μιχάλη Ακουμιανάκη την Άνοιξη του 1943.

 Η ζωή των άλλων πάνω από τη δική του

Σφράγισε τέλος με το αίμα του τον αγώνα που έδωσε για τα πανανθρώπινα ιδανικά της Ελευθερίας, της Δικαιοσύνης και της Ειρήνης, πέφτοντας νεκρός, χτυπημένος πισώπλατα από τα φονικά βόλια των κατακτητών στις 13 Φεβρουαρίου 1944.

Όταν τον συνέλαβαν εκείνος ένα πράγμα είχε στο νου του. Μήπως η εκτέλεσή του πυροδοτήσει επεισόδια γιατί είναι σίγουρο ότι οι συγγενείς του δεν θα άφηναν το θάνατό του χωρίς να πάρουν το αίμα του πίσω.

Με την άκρη του ματιού του όπως δέσμιο τον οδηγούσαν στον τόπο της εκτέλεσης έβλεπε τους χωριανούς να παρακολουθούν σιωπηλοί αλλά σίγουρα μέσα τους έβραζαν. Με το θάρρος που τον διέκρινε ζήτησε από τον επικεφαλής του αποσπάσματος μια τελευταία χάρη. Να γίνει η εκτέλεση έξω από το χωριό και του εξήγησε τους φόβους του. Ο Γερμανός αξιωματικός πείστηκε. Ίσως και να αιφνιδιάστηκε από τη λεβεντιά του ομήρου του.

Κι ενώ έβγαιναν από το χωριό, ο Στεφανογιάννης πήρε τη μεγάλη απόφαση. Θα επιχειρούσε απόδραση. Κάποια στιγμή φάνηκε να τον ευνοούν οι συνθήκες. Έκανε καρδιά και προσπάθησε να διαφύγει από ένα χαράκι. Κι εκεί στο μεγάλο σάλτο, ενώ θύμιζε αετό με απλωμένες φτερούγες τον βρήκε ο θάνατος.

Κι έτσι μένει στην ιστορική μνήμη αλώβητος από τον χρόνο, άξιος των παραδόσεων του ηρωικού νησιού μας.

Οι έντεκα σύντροφοι του αρχηγού πιθανότερα εκτελέστηκαν στο Ηράκλειο είτε την ίδια μέρα είτε την επομένη στις 14 Φεβρουαρίου 1944 και τάφηκαν πιθανότερα σε ομαδικό τάφο. Κανείς δεν έμαθε ποτέ για αυτούς. Παραθέτουμε με ευλάβεια και τιμή τα ονόματά τους:

1. Σμπώκος Κωνσταντίνος του Βασιλείου

2. Δραμουντάνης Γεώργιος του Βασιλείου

3. Κονιός Ιωάννης του Γεωργίου

4. Κοκοσάλης Ανδρέας του Σαρακηνού

5. Κοκοσάλης Εμμανουήλ του Νικολάου

6. Μανουράς Νικόλαος του Γεωργίου

7. Μανουράς Βασίλειος του Σταύρου

8. Σαλούστρος Ανδρέας του Ιωάννη

9. Σαλούστρος Αλκιβιάδης του Δημητρίου

10. Αεράκης Ανδρέας του Ιωάννη

11. Σταυρακάκης Ιωάννης του Ιωσήφ

Όπως ήταν φυσικό ο ηρωικός Στεφανογιάννης ενέπνευσε και τη λαϊκή μούσα. Κι έτσι μένει να τον υμνεί στις επερχόμενες γενιές με σέβας για παραδειγματισμό των νεώτερων.