Λαικό ορατόριο γραμμένο πάνω σε ελεύθερη μουσική φόρμα .
Κείμενα : Εύας Λαδιά
Ποίηση:Δημήτρη Αετουδάκη
Κώστα Απανωμεριτάκη
Βαγγέλη Κακατσάκη
Κώστα Καλλέργη
Εύας Λαδιά
Κώστα Ψαράκη
1η Δεκεμβρίου 1913 -Ποίηση :Βαγγέλη Κακατσάκη
Solo: Επιστροφή στην Ημέρα Εκείνη. Στη χειροπιαστή πραγματικότητα της πρώτης λέξης της φοβερής επωδού «Ενωσις ή Θάνατος»
Για να δουν τα μάτια, ν’αφουγκραστούν τ’ αυτιά Να ψαύσουν τα χέρια,να μυρίσει η μύτη,να γευτεί η γλώσσα. Να νιώσει ο νους το σώμα της γιορτής. Όπως οι παπούδες μας.
Τι η καρδιά πολλές φορές τους είχε ξεγελάσει .
– Εισαγωγή : Ορχήστρα
– Προοίμιο : ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ
Ορχήστρα + Χορωδία + Απαγγελία ..
Ποίηση Εύας Λαδιά
Βαθύφωνος : Μακρύ το συναξάρι του νησιού
που ευλόγησαν οι ουρανοί
και μίσησαν οι τύραννοι .
Απαγγελία 1η ( πάνω στη μουσική )
Δεσμά πολλά το γονατίσαν
αλλά η ψυχή του πιο πάνω
από τη δύναμη των ανθρώπων
ποτέ δεν νικήθηκε .
Απαγγελία 2η ( πάνω στη μουσική )
Αδικήθηκε στα παζάρια των ισχυρών
βασανίστηκε απάνθρωπα
στα νύχια σαρκοβόρων της πολιτικής .
συνωμοτούσαν μοίρες φθονερές .
2
Χορωδία : Βαθύ ήταν το σκοτάδι
πριν φθάσει η πολυπόθητη μέρα του Δεκέμβρη
που η Κρήτη αντάμωσε τη μάνα Ελλάδα
– Πάνω στη μουσική : Φ ω ν ή ( σε τόνο απαγγελίας )
- Ποίηση : Δημήτρη Αετουδάκη
Είμαι η Κρήτη .
Η Κρήτη του θρύλου , της ιστορίας και της παράδοσης .
Ζω και υπάρχω στα υγρά μονοπάτια του χρόνου
Θαλασσινή νεράιδα , με τα ξύλινα κάστρα να κουρσεύουν
το κορμί μου , όποτε τα συμφέροντα ωρίμαζαν , στης
απληστίας το άγγιγμα .
Κείμενο 1ο ( πάνω στη μουσική )
Πρώτα ήρθαν οι Ρωμαίοι με τις κόκκινες χλαμύδες και με
τα ακονισμένα σπαθιά , για να σβήσουν τα χιλιόχρονα
γράμματα της ιστορίας μου .
Κείμενο 2ο
Ήρθαν κατόπιν οι Άραβες ν’ αρπάξουν τον πλούτο μου
και να καταντήσουν τη γη μου άγριο κι αιματόβρεχτο
εμιράτο , δουλεμπορικό παζάρι το μεγάλο μου κάστρο
και να σκοτώνουν την ψυχή μου .
Κείμενο 3ο
Πέρασαν κατόπιν οι Γενουάτες , μα δεν κράτησαν πολύ
γιατί ήρθαν και Βενετσιάνοι για να κρατήσουν το κορμί μου
για τετρακόσια τόσα χρόνια σκλαβωμένο .
Κείμενο 4ο
Τους έδιωξαν οι Τούρκοι με την σκληρή ατσαλένια ματιά
και με το μίσος της ιστορίας να καταστρέφουν και να
παιδεύουν το λαό μου για τόσα σκοτεινά χρόνια .
Κείμενο 5ο
Πέρασαν έτσι δυσβάσταχτα οι αιώνες φορτωμένοι με
θυσίες και ολοκαυτώματα .
Κείμενο 6ο
Θυσίες όμως που δεν είχαν διάφορο όσο τα θεριά δεν
χόρταιναν με το μερτικό τους από τις σάρκες μου
Κείμενο 7ο
. δεν χόρταιναν με το μερτικό τους από τις σάρκες μου
από τις σάρκες μου
από τις σάρκες μου .
Χ ο ρ ω δ ί α : Ποίηση :Εύας Λαδιά
Έχοντας πάντα πρώτο λόγο οι τρανοί
πνίγαν στο αίμα του νησιού την προσμονή
όνειρο μάταιο περνούσε η λευτεριά
από της άσπλαχνης λεπίδας τη θωριά .
Ξεσηκωμών δεν εκατάφερε , αστέρι
στη γη του πένθους την ανάσταση να φέρει
ήλιος χαράς είχε αιώνες να φανεί
όλα τα σκέπαζε η βία κι η θανή .
Τέλος προοίμιου
Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α Π Ρ Ω Τ Ο
Α φ ή γ η σ η :
Όταν ευλογήθηκαν τα όπλα της μητέρας Ελλάδας , πήραν να φτερώνουν τα όνειρα των ανυπότακτων Κρητικών .
Σε κάθε γωνιά της , χαρούμενες καμπάνες έστελναν τη μεγάλη είδηση .Ελλάς Ανέστη !!!!
Άπλωσε κι η Κρήτη τα ματωμένα χέρια στους απρόσμενους σωτήρες μα εκείνοι προσπέρασαν αδιάφοροι . Ακόμα μια φορά είχε προδοθεί .
- Χορωδία , Σολίστες
Ποίηση : Εύας Λαδιά
Αγέρηδες κουρσάροι σάρωναν τα όνειρα .
Της Κρήτης η ψυχή είχε μάθει πια να μιλεί μόνο με τη
γλώσσα της επανάστασης
1866: Κι ήρθε ο μεγάλος σεισμός των ψυχών .
Ηταν τ’ Αρκάδι της πίστης προσκυνητάρι δεν μέρωνε πια το ηφαίστειο που πύρωνε στα σπλάχνα του
Απαγγελία:(πάνω στη μουσική)
Μια κραυγή υπερκόσμια συντάραξε το σύμπαν κι ένα σύννεφο από λάβα και ψυχές άνοιξε τις πύλες τ’ ουρανού .
Χορωδία:
- Εμβατήριο : Ποίηση Κώνστα Ψαράκη :
Μες στης σκλαβιάς τ’ αβάστακτο και νεκρικό σκοτάδι
η Κρήτη πιάνει τ’ άρματα και μ’ όψη αντρειωμένη
συντρίβει τα φριχτά δεσμά κι από ψηλά τ’ Αρκάδι
για το χορό της λευτεριάς καλεί την οικουμένη .
Και στέκει κι αντιστέκεται στων τούρκων τις φοβέρες
Δεν προσκυνά κι αδούλωτο παλεύει δεν λυγίζει
και σαν στομώσουν τα σπαθιά κι αφού δεν έχει σφαίρες
τεράστια φλόγα ντύνεται και μ’ αίμα πλημμυρίζει .
Φωνή ( πάνω στη μουσική ) :
Ποίηση Εύας Λαδιά
Τ’ Αρκάδι έλαμψε στο παγκόσμιο στερέωμα , αυγερινός της λευτεριάς που ξημέρωνε .
Φλογερό μήνυμα χρέους πυρπόλησε τι ςσυνειδήσεις φωτισμένων λαών
Χορωδία / Σολίστες
Βαθύφωνος/ / Κουαρτέττο
(1898)
Κι ήρθε η στιγμή για ν’ ανατείλει λευτεριά
χωρίς δεσμά η μάνα Κρήτη ν’ ανασάνει
μα τα συμφέροντα ανήμερα θεριά
υπογραφές αλλάξαν μόνο στο φιρμάνι .
Χορωδία
Ακριβοδίκαια μοιράσαν το νησί
και αυτοχρίστηκαν της Κρήτης μας σωτήρες
μα κι έτσι ακόμα και με λευτεριά μισή
φέραν γαλήνη οι ξενόφερτοι μνηστήρες .
Κουαρτέττο
Μάτωνε τ’ όνειρο και πάλι μοναχό
φυλλορροούσε η προσδοκία στ’ ανθογιάλι
στων υποσχέσεων χαμένη τον αχό
ότι της μάνας χώρας θ’ άνοιγε η αγκάλη .
Χορωδία /Εμβατήριο
Τι κι αν περίμενε η Κρήτη ξαστεριά
από την τέφρα των βωμών που ακόμα αχνίζει
Φως δανεικό ήρθε από άλλο μετερίζι
που ήλιος φάνηκε στο δύσμοιρο νησί.
Αρκεί που λιώσανε οι πάγοι μια σταλιά
κι ανάσα πήρε η γη χωρίς τις αλυσίδες
έθαψε πάλι η Κρήτη όλες τις ελπίδες
και αποδέχτηκε τη μοίρα της ξανά .
7
Η λύρα κάλεσε τον κόσμο για γιορτή
να ξεχαστούν τα πάθη όλα στο χορό
την άλλη όψη του νησιού τώρα να μάθει
κι ο κάθε ξένος που ‘ρθε λυτρωτής .
- Ακολουθεί Κρητικός χορός ( Καστρινός με τη συμμετοχή στην
Ορχήστρα του κουαρτέτου της λύρας.)
Πάνω στον χορό με φωνή ….( σε ορισμένα σημεία ).
Κείνη την ώρα Άγγελος ειρήνης κατεβαίνει
μυρτιά και μύρο ακουμπά στα ματωμένα χέρια
και λέει τση Κρήτης :
Χόρεψε Κυρά λεβεντογέννα
φανέρωσε την όψη σου που προσκυνά κι ο ήλιος
ζάλο με ζάλο φέρε μας στις πλήσιες ομορφιές σου
κεί που η φύση των βουνών τον ίσκιο αγκαλιάζει
κι η θάλασσα μουρμουριστά τον έρωτα παινεύει .
Χόρεψε Κρήτη τω λαών Φάρε λεβεντοσύνης
μ’ άσπρο τσεμπέρι τη ζωή πιάσε να κανακέψης
χωρίς της άγιας προσμονής το λόγο να ξεχάσεις
κι αν δε θωρείς την ξαστεριά που μ’ αίμα έχεις πληρώσει
νέος αγώνας τη στιγμή που πρέπει θα σου φέρει
δικαίωσης την αυγινή . Καμπάνες να ηχήσουν
και της δικής σου Ανάστασης θανή του Γολγοθά σου.
8
( Τελευταίο κείμενο πάνω στον κρητικό χορό )
Θαμπώθηκε το ψυχομάνι από τ η λάμψη της γιορτής ύαν να ξεδιπλώνουν μια σημαία κι άρχισαν να την ανεβάζουν στον ιστό τες που ασπρίσαν τα μαλλιά τους στις μάχες των τελευταίων ξεσηκωμών.Επιβλητικοί γαλονάδες πήραν να ξεδιπλώνουν μια σημαία κι άρχισαν να την ανεβάζουν στον ιστό
( Η λέξη ιστό , λέγεται με το τελείωμα της μουσικής )
2 – 3 δευτερόλεπτα , σιωπή
Απαγγελία:( σε πένθιμο ύφος)
Εκείνη τη στιγμή πάγωσε η Ελληνική ψυχή . Δεν ήταν λάβαρο τιμής σαν αυτό που γνώριζαν οι μπαρουτοκαπνισμένοι αγωνιστές Σημάδια ντροπής μόλευαν τα χρώματα που υμνούσαν τον ελληνικό ουρανό και τη θάλασσα. Ράπισμα και στην πίστη του Χριστού κείνο το απομεινάρι της σκλαβιάς που κάγχαζε ανεμίζοντας στον αιθέρα.
Μουσική και πάνω στη μουσική πένθιμα (εισαγωγή στην ελεγεία της σημαίας)
Απαγγελία: Οι στιγμές κάνουν βουβό μνημόσυνο στου K
αγιαλέ την άγια αποκοτιά
- Ελεγεία στη Σημαία ( Σολίστες και χορωδία )
Ποίηση : Εύας Λαδιά .
Είμαι η σημαία σου λαέ τυραννισμένε
Βέβηλοι με πλήγωσαν λαέ μου.
Μα δεν αξίζω αυτή την όψη που μου δώσανε
φίλοι σου δήθεν που σου έταζαν βοήθεια
κι όταν δεν είχανε συμφέρον σε σταυρώνανε .
Αγέρι σβήσε μου το χρώμα της ντροπής
και κείνο τ’ αστέρι που πικρή σκλαβιά σημαίνει
μόνο με το γαλάζιο τ’ ουρανού
και το λευκό σταυρό η περηφάνια μου ανασαίνει .
Τ Ε Λ Ο Σ 1ου αφιερώματος
Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο
Φωνή – Αφήγηση :
Η Κρητική Πολιτεία ( 1896 – 1913 ) ήταν το επίσημο όνομα με
το οποίο αναγνωρίστηκε η Κρήτη ως αυτόνομο κράτος , μετά
την κρητική επανάσταση του 1896 .
Οι Μεγάλες Δυνάμεις, αποφάσισαν με τη Συνθήκη του Βερολίνου το 1896 να προχωρήσουν σε οριστική λύση του κρητικού ζητήματος χωρίζοντας το νησί σε διεθνείς τομείς , ενώ τα Χανιά και η γύρω περιοχή έγιναν πολυεθνικός τομέας . Οι Άγγλοι διοικούσαν το νομό Ηρακλείου , οι Ρώσοι το νομό Ρεθύμνου , οι Γάλλοι το νομό Λασιθίου και οι Ιταλοί τους νομούς Χανίων και Σφακίων .
Οι Κρητικοί κουρασμένοι κι απογοητευμένοι αφέθηκαν στη μοίρα τους .
Μουσική
Πάνω στη μουσική απαγγέλεται η φράση :
Η καρδιά τους όμως χτυπούσε στον παλμό του ονείρου της
ένωσης με τη μητρική γη .
Χορωδία : ( unison )
Νόστου ήμαρ
Νόστου ήμαρ
Ονείρων δικαίωση
ελθέτω .
Φωνή – Απαγγελία ( πάνω στη μουσική )
Το νιόφερτο αέρι χαϊδεύοντας τις βασανισμένες μορφές τραγουδούσε σαν νάξερε καλά τι κρύβει των Δαναών το δώρημα .
Χορωδία unison : ( ριζίτικο )
Πάψτε βουνά το σύθρηνο , βοριά το μοιρολόι
τουφέκια σταματήσετε του χάρου τ’ αχολόι .
φυλάξτε μάνες τ’ άρματα κι είν’ η ψυχή της Κρήτης μανάδες
μα θα το φέρουν οι καιροί , ξανά να χρειαστούνε .
Δώστε με το τραγούδι σας ανάσα στον αγώνα
η Κρήτη για ν’ αναστηθεί
στης μάνας την αγκάλη Χριστέ μου .
και να ξεχάσει τα δεινά παίρνοντας την ευχή της
αλλιώς δεν δικαιώνονται του Άδη οι αντρειωμένοι
αγώνα κράζουν οι νεκροί
να λυτρωθεί η Κρήτη .
Ακολουθεί κρητικός χορός : ( ο χορός με τις στάμνες )
Κουαρτέτο λύρας + Ορχήστρα .
Πάνω στη μουσική :Κι οι άτρομοι αγωνιστές ορκίστηκαν να κάνουν το θέλημά της όποιο κι αν ήταν το τίμημα.
(1905 )
Μουσική και πάνω σ’ αυτή …
Απαγγελία:
Σιγή λήθης πάγωνε την πλάση , μέχρι που ακούστηκε μια νέα κραυγή .
Βηματισμός γιγάντων ανατάραξε τη στράτα των Μουσούρων , που διάβαιναν λεβέντες
Ψυχή και φλόγα τους αυτός που με τη λάμψη του έμελε να θαμπώσει τη σύγχρονη ιστορία .
Σε ρυθμό τσάμικου χορού – Χορωδία με σολίστες :
Αετός περήφανος κρατά
της μάνας του τα λύτρα
και φτερουγίζει ολόισια
στου τύραννου το κάστρο
που κουμαντάρουν ρέμπελοι
κι αρπαχτικά περίσσια
έτοιμα με τα νύχια τους
αίμα να ξεδιψάσουν .
Φωνή πάνω στo πρώτο μέρος του τσάμικου :
Αγέρωχος τα μέριασε ο γιος του Ψηλορείτη
κάνοντας πέρα τις γραφές και τα ψηλά φιρμάνια
του δίκιου άνοιξε πλατύ το δρόμο να περάσει .
Χορωδία στο δεύτερο μέρος του τσάμικου
Να δώσει σείσμα του ουρανού , ψυχές ν’ αναντρανίσει
μεταλαβιά στη λεβεντιά και στ’ άψυχα ελπίδα
όραμα δόξας πρότερης πάλι να ζωντανέψει
και να πετύχει το σκοπό αυτό πούχε βαθειά πιστέψει .
Φωνή πάνω στη μουσική : Κείμενο με παλμό ….
Μάνα,ζώνομαι πάλι τ’ άρματα κι αγέρωχη κινάω.Καρτέρα μάνα κι έρχομαι να σε γλυκοφιλήσω.Κι άν άλλοι για την τύχη μου θέλουν ν’ αποφασίζουν ,καιρός στον κόσμο ν’ ακουστεί κι η κρίση η δικιά μου,που ευλογεί τα όπλαμου κι αντριεύει τα παιδιά μου
Ενωση ή Θάνατος είναι η απόφασή μου
Ένωση ή Θάνατος
Ένωση ή θάνατος είναι η απόφασή μου
Ένωση ή Θάνατος
- Εμβατήριο – Χορωδία με σολίστες :
Ποίηση : Κώστα Απανωμεριτάκη
Αστράφτει και βροντά στο Θέρισσο
και βρέχει στη Μαλάξα
και στ’ Ακρωτήρι τ’ απροσκύνητο
χοντρό χαλάζι πέφτει
Αετοί φωλεύουνε στο βράχο του
που χαίρονται στη μπόρα
κι αναγελούν τα θαλασσόπουλα
που φέρνουν τη φουρτούνα .
Κι ένας λεβέντης σταυραετός πετά
στ’ αστροπελέκι ανάντια
και κάνει τις φτερούγες φλάμπουρο
και το κορμί κοντάρι.
Σκίζει ο ήλιος τα νέφη για να δει
και να χαρεί το θάμα
και ξαστερίζει ο μαύρος ουρανός
κι αχτιδολάμπει η Κρήτη
Τ Ε Λ Ο Σ 2ου αφιερώματος
Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α Τ Ρ Ι Τ Ο
Φωνή : Αφήγηση
Η οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος δόθηκε στη διάρκεια
των βαλκανικών πολέμων , το Φλεβάρη του 1913 .
Στις 14 του μηνός αυτού υπεστάλησαν στο Φρούριο της Σούδας
οι σημαίες των Μεγάλων Δυνάμεων και της Τουρκίας .
Με τη συνθήκη του Λονδίνου το Μάιο του 1913 παραχωρήθηκε
και τύποις η Κρήτη στην Ελλάδα , σύμφωνα με το άρθρο 4 της
Συνθήκης .
Η ένωση έγινε με επίσημη τελετή στο φρούριο Φιρκά στις
- Δεκεμβρίου του 1913 .
Η Κρήτη είχε αναστηθεί μετά από τόσων αιώνων αργό θάνατο .
13
Μουσική :
Πάνω στη μουσική : Απαγγελία >>>>
Δ Ο Ξ Α Σ Τ Ι Κ Ο
Ποίηση : Εύας Λαδιά
Δόξα στη γη που με τιτάνες
αναμετρά τη δύναμή της .
Δόξα στη Κρήτη που με αίμα
κρατά ακέρια την τιμή της .
Δόξα σ’ αυτούς που μας διδάξαν
πως των λαών τν δύναμη
δεν κρίνει μόνο το ατσάλι
αλλά το μπόι της ψυχής τους .
Δόξα σ’ αυτούς που πολεμήσαν
για του νησιού την περηφάνια
μ’ ολοκαυτώματα που ανοίξαν
στο μεγαλείο τους τα ουράνια .
Λαέ που βύζαξες της Κρήτης το γάλα
σου πρέπει δόξας και τιμής νάχεις τα σκήπτρα
για τις αξίες που διδάσκεις κοντά στ’ άλλα
αίμα πληρώνοντας για της πρεπιάς τα λύτρα…
Κρήτη αιώνια τυράννων καταλύτρα
το σύμπαν σ’ έχει περιούσια υμνήσει
για τους πανίσχυρους που έχεις γονατίσει
Κρήτη ηρώων και ημίθεων γεννήτρα .
Πάνω στη μουσική >> πρώτα η αφήγηση :
14
Μέρωσε τέλος το θεριό στου πέλαγους την άκρη
Δεν είχε πια να το πονά δυνάστη η τριχιά
Μπήκε κι αυτό στη λεύτερη του χρόνου την τροχιά
Να σβήσει με την προκοπή πικρών αιώνων δάκρυ .
Μουσική : Κρητικός χορός >> Συρτός – Σούστα – Καστρινός
Μαντινάδες …..
.
ΤΕΛΟΣ