Ο γύρος της Κρήτης στα 1415 από το Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, έκδοση του Συλλόγου Πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου (1983) με πρόλογο Στυλιανού Αλεξίου και Μετάφραση -Εισαγωγή Μάρθας Αποσκίτη, περιέχει αρκετές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες από την καθημερινότητα της εποχής εκείνης.

Η «δημοσιογραφική» ματιά του περιηγητή, κρατά τα στοιχεία εκείνα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σε πολλά σημεία θα μπορούν μάλιστα οι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι να οδηγηθούν σε χρήσιμα συμπεράσματα καλύπτοντας κενά που έχει αφήσει η αμιγώς ιστορική καταγραφή των γεγονότων.

Για παράδειγμα φαίνεται ότι οι διαφορές μεταξύ των μεγάλων οικογενειών δεν επηρεάζονται από την πορεία του χρόνου και συνεχίζουν να υπάρχουν. Επίσης βλέπουμε ότι ο Κρητικός εκδηλώνει τη φιλική του διάθεση χωρίς να γίνεται δουλοπρεπής στον ξένο.

Σας είχαμε υποσχεθεί να μείνουμε στο Μέρωνα, όπου ο Φλωρεντινός καλόγερος που επηρεασμένος από τον Πτολεμαίο και τον Πλίνιο είχε επισκεφθεί την Κρήτη για να επιβεβαιώσει ιδίοις όμμασι όσα αναφέρουν για το νησί οι δυο αρχαίοι γεωγράφοι ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Στην εύλογη απορία κάθε αναγνώστη πως συνεννοείτο ο Μπουοντελμόντι με τους ντόπιους μας απαντά η κ. Μάρθα Αποσκίτου στην εισαγωγή του βιβλίου αναφέροντας ότι ο καλόγερος είχε διδαχθεί στη Ρόδο τα ελληνικά, οπότε απολάμβανε με άνεση την κρητική πραγματικότητα ζώντας τους απλούς ανθρώπους.

Η επίσκεψή του όμως στον Μέρωνα αποδείχτηκε εξαιρετικά χρήσιμη για την συλλογή στοιχείων που τον ενδιέφεραν.

Ας αφήσουμε όμως και πάλι τον Χριστόφορο Μπουοντελμόντι να μας τα διηγηθεί όπως τα μεταφέρει στο χορηγό του Νικολό Νίκολι.

Αφού είχε πει όλα αυτά, στρέφοντας προς το ανατολικό μέρος, ο καλόγερος με οδήγησε στον ηγούμενό του, ο οποίος για χάρη της πόλης μας Φλωρεντίας, με δέχτηκε πολύ φιλικά. Κουβεντιάζοντας για πολλά πράγματα ιταλικά και ελληνικά, ανεβήκαμε με αργό βηματισμό σε ένα βουνό, ενώ ο ηγούμενος συνοδευόταν από τους υποτακτικούς του. Στους πρόποδες αυτού του βουνού ρέουν εκατό πηγές νερού.

Κοντά τους όπως μας είπε οι «Ρωμαίοι» κατοικούν σε μεγάλα χωριά. Σ’ αυτό το σημείο παρακάλεσα τον ηγούμενο με ζωηρή περιέργεια να μου διηγηθεί περί τίνος πρόκειται. Ζυγίζοντας τα λόγια του άρχισε με αυτό τον τρόπο:

Ενώ ο ηγούμενος έλεγε αυτά τα λόγια φθάσαμε σε μια μικρή πεδιάδα. Εδώ κοντά σε μια πηγή, κάτω από ψηλές καρυδιές ξεκουραστήκαμε από τον κόπο μαζί με τους μοναχούς. Ακολουθούμε έπειτα το δρόμο μας πεζοί και λέμε και ξαναλέμε «καλή αντάμωση» σ’ αυτούς που μένουν. Κατεβαίνουμε από ένα στενό μονοπάτι με περάσματα πολύ επικίνδυνα, ενώ από τα ύψη με φωνές μας χαιρετούν αυτοί τους οποίους αφήσαμε…

Πραγματικά απολαμβάνεις το οδοιπορικό αυτό που φαίνεται να διήρκεσε τρεις μήνες αλλά από άλλα χειρόγραφα φαίνεται ότι υπήρξε και συνέχεια σύμφωνα με τις πολύτιμες διευκρινίσεις της κας Μάρθας Αποσκίτη στην εισαγωγή του βιβλίου που μας έδωσε ο σύλλογος Πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου.

Καρπός των ταξιδιών αυτών ήταν η συγγραφή δυο βιβλίων σε μεσαιωνική λατινική γλώσσα. Το ένα τιτλοφορείται «Βιβλίο των νήσων του Αρχιπελάγους (δηλαδή του Αιγαίου) και το άλλο «Περιγραφή της νήσου Κρήτης. Τα δυο βιβλία συνοδεύονται με ελεύθερα σχεδιάσματα και χάρτες, που όπως φαίνεται φιλοτέχνησε ο ίδιος ο Μπουοντελμόντι.

Το ταξίδι στην Κρήτη πραγματοποιήθηκε όπως προκύπτει από το ίδιο το έργο, σε διάστημα λίγων μηνών την άνοιξη του 1415. Φαίνεται όμως ότι ο Μπουοντελμόντι έμεινε και έπειτα από το έτος αυτό στην Κρήτη αγοράζοντας από μοναστήρια χειρόγραφα Ελλήνων συγγραφέων. Πάνω στα οποία σημείωνε ο ίδιος το έτος και τον τόπο της αγοράς. Οι σημειώσεις αυτές στα βιβλία, που σώζονται στην Ιταλία φθάνουν ως το 1418. Η αγορά αυτών των χειρογράφων φαίνεται πως ήταν κι ένα από τους σκοπούς του ταξιδιού.

Η κ. Αποσκίτου απαντά και στην απορία του πιο απαιτητικού αναγνώστη που θα ήθελε να ξέρει με ποιο είδος πλοίου ταξίδευε ο Φλωρεντινός καλόγερος.

Επέβαινε λοιπόν σε μια γαλέρα που εκτελούσε επίσημη αποστολή αν κρίνουμε από το γεγονός ότι σε κάποιο σημείο οι ντόπιοι αποκαλούν τους επιβάτες της γαλέρας «ρέκτορες και επιθεωρητές που επιβάλλουν την τάξη». Πιθανότατα επρόκειτο για γαλέρα του βενετικού δημοσίου που ενεργεί έλεγχο των ακτών. Πουθενά άλλωστε ο καλόγερος δεν αναφέρει για μεταφορά ή φόρτωση εμπορευμάτων.

Η επίσημη ιδιότητα του πλοίου προκύπτει και από την υποδοχή και τη φιλοξενία που προσφέρει ο καστελάνος της Κισάμου, δηλαδή ο Βενετός διοικητής του καστελιού και της επαρχίας Κισάμου.

Άραγε θα είχε μόνο καλές εντυπώσεις ο Μπουοντελμόντι από το ταξίδι του στην Κρήτη. Δυστυχώς όχι, σύμφωνα πάντα με τις μελέτες της κας Αποσκίτη.

Σε μια άλλη εκδρομή αναφέρεται πως τον …ξυλοφόρτωσαν γενναία Κρητικοί επειδή νόμισαν ότι θέλει να τους πάρει ένα χειρόγραφο με το βίο του Αη Κυρ Γιάννη…

Φαίνεται όμως ότι το ατυχές αυτό περιστατικό δεν επηρέασε καθόλου τις καλές εντυπώσεις που απεκόμισε γνωρίζοντας καλύτερα την Κρήτη.

Πόσα οφείλουμε αλήθεια στους σοφούς και λόγιους αυτού του νησιού που με τόση υπομονή, μελετώντας πηγές και ελέγχοντας τα στοιχεία επιμελώς, μας έδωσαν μια τόσο γλαφυρή εικόνα από τη ζωή του νησιού μας στο βάθος του χρόνου. Και πόσο αναγκαίο αποδεικνύεται να φθάνουν στο τυπογραφείο μελέτες όπως αυτή που φωτίζουν άγνωστες πτυχές της τοπικής ιστορίας.