Ανθεστήρια (9 Μαΐου 1938 Δημοτικός κήπος Ρεθύμνου)

Βρισκόμαστε στην άνοιξη του 1938 (9 Μαΐου) όταν γράφτηκε μια από τις ωραιότερες σελίδες πολιτισμού στο Δημοτικό Κήπο της πόλης. Εκ παραλλήλου την ίδια εποχή οι πληγές μιας συνεχούς δυσπραγίας στην πόλη από τη μικρασιατική καταστροφή παρέμεναν ακόμη ανεπούλωτες.

Τα συσσίτια του Ρωσικού στρατού για τους απόρους ήταν μακρινό παρελθόν. Ούτε Κοινωνική Πρόνοια υπήρχε, επομένως η ίδρυση ενός φιλανθρωπικού φορέα ήταν θέμα πρωταρχικής αναγκαιότητας.

Μετά από εθελοντική πρωτοβουλία της μητέρας μου θα ιδρυθεί ο Σύλλογος Κυριών, ο οποίος με πρόεδρο τον εκάστοτε Επίσκοπο, θα παρουσιάσει μια ευδιάκριτη, δυναμική, πολιτιστική δραστηριότητα. Αν και δυσανάλογή προς τις περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες της εποχής αυτή η γενναία προσπάθεια θα ευοδωθεί. Οι οικονομικοί πόροι του Συλλόγου από τις συνδρομές των μελών είναι μετρημένοι και ανεπαρκείς, ούτω πως τίθεται θέμα εξεύρεσης λύσης.

Ο Σύλλογος θα οργανώσει ψυχαγωγικά θεάματα και θα αναπτύξει πολιτιστική δραστηριότητα. (χοροεσπερίδες, εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις κλπ.) για την επίτευξη των σκοπών του και τελεσφόρηση της φιλανθρωπικής αποστολής του.

Η μητέρα μου εν μέσω, του περιρρέοντος δυσμενούς κλίματος και των προβληματικών αντίξοων συνθηκών, συλλαμβάνει μια φαεινή ιδέα για ένα παράτολμο εγχείρημα. Επρόκειτο για μια αναπαράσταση της Γιορτής των Ανθέων στο Δημοτικό κήπο, εμπνευσμένη από τα «Ανθεστήρια» της αρχαιότητας.

Η πραγματοποίηση της αριστουργηματικής και εντυπωσιακής αυτής παραστάσεως στο κατάλληλο, περιβάλλον του ολάνθιστου κήπου, υπήρξε ένα ανεπανάληπτο αξιοθαύμαστο επίτευγμα. Δεν είχε εμφανιστεί ακόμη η ξενόφερτη νοοτροπία του ατομισμού επομένως η έμπρακτη εθελοντική επικουρία ενός μεγάλου αριθμού συμπολιτών, θα συμβάλλει αποφασιστικά. Κάτω από την πευκόφυτη δενδροστοιχία του κήπου στις 9 Μαΐου 1938 θα παρελάσουν οι «ιέρειες της Ανοίξεως» με στολισμένα τα κεφάλια από λουλούδια και με κάνιστρα επίσης γεμάτα λουλούδια. Η πομπή προβάλλει στο ξέφωτο και προχωρεί με αργές, ρυθμικές κινήσεις στο βωμό της θυσίας, για να καλωσορίσει της λουλουδοφορτωμένη θεά μέσα στο αρχαϊκό της άρμα. Με τις γύρω της ολόλευκες πεταλούδες, χαριτωμένα ζωντανά λουλούδια, γιορτάζουν μαζί.

Οι κινήσεις είναι παραστατικές αργές και εναρμονίζονται με τους ήχους μιας ανάλαφρης μουσικής. Μια χορωδία, από καλλίφωνα παιδιά, θα ευχηθεί στη θεά το «καλώς όρισε» ενώ το χαριτωμένο σύνολο των ιερειών της άνοιξης αποχωρεί στο βάθος του πευκόφυτου δρόμου με κορυφαίες του χορού τις δεσποινίδες Ελ. Κανάρη, Αδριανή Κούνουπα, και με οδηγούς, τις πεταλούδες Ελενίτσα Σκουνάτσου, Σία Σφηνιά, Σακέ Βαρτανιάν, Ιωάννα Στραπατσάκη, Μαρία Σηφάκη και, Αλεξάνδρα Αθανασιάδου.

Μετά αυτή την εισαγωγή στο 1^ο μέρος θα παρουσιαστεί μια συμβολική αναπαράσταση με τη θαυμαστή αλληγορία του μύθου της Περσεφόνης. Η πλούσια φαντασία των προγόνων μας εμπνεύστηκε τον πανάριαιο, γοητευτικό μύθο από τη φύση, τόσον εκείνην την φυλλορροούσα και νεκρά κατά το φθινόπωρο και το χειμώνα, όσα και εκείνην την θάλλουσαν με μύρια χρώματα, ομορφιές και αρώματα. Ο μύθος συμβολίζει την τραγωδία της Γης με τον αποχωρισμό της θεάς Δήμητρας, θεάς της Γεωργίας και της υλικής αφθονίας από τη θυγατέρα της Περσεφόνη (Δημητριακά είναι τα ανήκοντα εις την Δήμητραν). Την Περσεφόνη άρπαξε ο θεός τον Άδη ο Πλούτωνας με το άρμα του, προερχόμενος από τα έγκατα της γης. Επειδή η Δήμητρα αναζητούσε τη θυγατέρα της τριγυρνούσε περίλυπη έως θανάτου και εμπόδιζε τη γη να παράγει καρπούς, ο Ζευς έδωσε την εντολή όπως η κόρη της παραμένει την άνοιξη και το καλοκαίρι κοντά στη μητέρα της και το χειμώνα να ζει με τον Πλούτωνα. Ο μύθος αυτός συμβολίζει την εμφάνιση και άνθιση της βλάστησης το καλοκαίρι και τη νέκρωση της το χειμώνα.

Στην εν λόγω παράσταση του Δημοτικού κήπου (πρώτη σκηνή) εμφανίζονται οι Ωκεανίδες, προστάτιδες των υδάτων, να χορεύουν και να τέρπουν χαρούμενες την Περσεφόνη. (Ελενίτσα Στραπάτσάκη) Έξαφνα εμφανίζεται ο Θεός του ερέβους Πλούτων (Ευαγγελία Δρανδάκη) την αρπάζει βίαια για να τη μεταφέρει στα σκοτεινά του δώματα, στο βασίλειο του Άδη.

Δεύτερη σκηνή: Η θεά Δήμητρα ντυμένη σε κατάμαυρα κρέπια, περιφέρεται ολοφυρόμενη από εδώ και από εκεί και ξεφωνίζει τρελή από τον πόνο για τη χαμένη μονάκριβη κόρη της. Τρέχει αλόγιστα και μετά από μεγάλη κόπωση φτάνει σ’ ένα πηγάδι κοντά στην Ελευσίνα, από το οποίο παίρνουν νερό, εκείνη την ώρα, οι θυγατέρες του βασιλιά Κελεού. Χωρίς να τη γνωρίζουν της συμπαραστέκονται, τη φροντίζουν, την παρηγορούν και τη φιλοξενούν στο παλάτι του πατέρα τους.

Σκηνή τρίτη: εμφανίζεται ο Ερμής, ο κατ’ εξοχήν ακμαίος και ευκίνητος θεός, ο οποίος αναλαμβάνει να εκτελέσει δύσκολη αποστολή μετά από επιτακτική διαταγή του Διός στον Πλούτωνα, να ελευθερώσει την Περσεφόνη και να την επιστρέψει στην δυστυχισμένη μητέρα της. Ο Ερμής συνοδεύεται και περιβάλλεται από τις Αύρες, οι οποίες σιγοτραγουδούν και καλούν την Περσεφόνη, να επιστρέψει στη Γη. Εκείνη πλησιάζει χαμογελαστή και χαρούμενη. Τα λουλούδια και όλη η γη γιορτάζει το θρίαμβο της Περσεφόνης. Ερμής: η Σοφία Βενεράκη, Κορυφαίες Αύρες: η Αδριανή Κούνουπα και η Ελευθερία Κανάρη. Οδηγοί: η Μαρία Κανάρη κα η Ελευθερία Τζανιδάκη. Ακολουθεί το χορωδιακό «Ύμνος στην άνοιξη» συνθέτης: ο Δημ. Δαφέρμος και μέλη της χορωδίας: ο Ν. Αληθινός, ο Ανδρέας Κούνουπας, οι αδελφοί Κανάρη, ο Γ. Μαραγκουδάκης και οι δεσποινίδες Αντιγόνη Βαρούχα, Φωφώ Ζαμπετάκη, Αυγή και Ζίτσα Σαουνάτσου.

Σκηνή τέταρτη: ο Ερμής παραδίδει την Περσεφόνη φορτωμένη με λουλούδια στη μητέρα της θεά Δήμητρα. Οι ιέρειες της ανοίξεως, μετά από κινήσεις εντυπωσιακές και χορούς θεαματικούς, χαιρετίζουν τη θεά του πρασίνου και των λουλουδιών και της προσφέρουν θυσίαν δι ενός ύμνου προς αυτήν και στον ζωοδότην Ήλιον.

Ιέρειες: Η Ιωάννα Στραπατσάκη, η κ. Βαρδάκη, η Ασπασία Γαλερού, η Μαρία Σηφάκη.

Το μουσικό μέρος ανέλαβαν ευγενώς προσφερθέντες η Ασπασούλα Μαγριπλή, και οι Δημ. Δαφέρμος και Γ. Σταυρουλάκης.

Το πρόγραμμα της ανοιξιάτικης γιορτής έκλεισε με ένα θεατρικό σκετσάκι στο τελευταίο μέρος, που μετέφερε τους θεατές στη σύγχρονη εποχή με κατανοητούς συμβολισμούς και αληθοφανείς και πειστικές αναπαραστάσεις.

Μέσα σ ‘ένα περιβόλι με ζωντανά λουλούδια μιλούν με αγάπη γύρω από τον περιβολάρη τους. Ο περιβολάρης όμως είναι θλιμμένος, γιατί είναι πάμπτωχος και δεν έχει να συντηρήσει την οικογένειά του, αλλά και δε θέλει να πουλήσει τα λουλούδια του.

Μια κοπέλα πλούσιας οικογένειας παρουσιάζεται και θέλει να αγοράσει όλα τα λουλούδια, εκείνα όμως δε θέλουν ν’ αφήσουν τον περιβολάρη. Στο τέλος η κοπέλα αγοράζει όλα τα λουλούδια και παίρνει μαζί της και τον περιβολάρη να τα περιποιείται. Η εορτή τελείωσε μ’ ένα ευχαριστήριο ύμνο από τη χορωδία προς τα λουλούδια.

Η παράσταση αυτή των «Ανθεστηρίων» υπήρξε όντως ένας αδιαμφισβήτητος θρίαμβος, ο οποίος προσέδωσε στην πόλη μιαν επάξια αίγλη. Από την επόμενη ημέρα όλες οι εφημερίδες της Κρήτης ανέφεραν τη γιορτή στο Ρέθυμνο με εγκωμιαστικά δημοσιεύματα και τιμητικά σχόλια και όχι μόνο της Κρήτης αλλά και πολλές των Αθηνών.

Πολύτιμος αρωγός και φροντιστής, σε ό,τι αφορά τις επίμοχθες, περιστασιακές εργασίες της παράστασης, στάθηκε ο άλλοτε συμπολίτης αρσιβαρίστας και πρωταθλητής της πάλης Δημ. Φρυγανάκης. Η ανιδιοτελής, έμπρακτη συμβολή του Δημ. Φρυγανάκη προς τον Σύλλογο Κυριών σ’ αυτήν και σε άλλες περιπτώσεις υπήρξε μια ανεκτίμητη προσφορά. Πάντοτε αεικίνητος και έτοιμος να προσφέρει και να συμπαρασταθεί σε κάθε δυσχερές εγχείρημα, στάθηκε επί σειρά ετών ο καλός άγγελος του Συλλόγου.

Αυτή η αυτοβουλία και φιλοτιμία του Δημ. Φρυγανάκη παραπέμπει συνειρμικά το γράφοντα σε ένα ιστορικό γεγονός της Κατοχής, όταν ταλαίπωροι Ρώσοι αιχμάλωτοι έσκαβαν στον Ευλιγιά μπούγκες (υπόγειες στοές) για τα κανόνια των Γερμανών. Οι δυστυχισμένοι έπνεαν τα λοίσθια από την πείνα. Λιμοκτονούσαν. Εκεί συνέπεσε να βρίσκεται σε καταναγκαστική εργασία, αγγαρεία και ο Δημ. Φρυγανάκης με άλλους Ρεθεμνιώτες. Η εικόνα των εξαθλιωμένων αιχμαλώτων τον συγκλόνισε και σκέφτηκε τον Σύλλογο Κυριών. Έτρεξε αμέσως και βρήκε τη μητέρα μου, αντιπρόεδρο του Συλλόγου.

– Κυρία Κούνουπα, Ρώσοι αιχμάλωτοι αργοπεθαίνουν από την πείνα.

Η μητέρα μου του παρέδωσε μια επαρκή ποσότητα σταφίδες. Ο καθένας θα μπορούσε να φανταστεί την αποθεωτική υποδοχή που επεφύλαξαν οι βασανισμένοι αυτοί Ρώσοι φαντάροι στο σωτήρα τους.

Μετά την εξαιρετική επιτυχία της παράστασης «Ανθεστήρια» στο Δημοτικό Κήπο ακολούθησαν και ανέβηκαν στην σκηνή και άλλες παραστάσεις. Η «Άλκηστις» του Ευριπίδη με πρωταγωνίστριες την Ιωάννα και την Ελένη Στραπατσάκη σε σκηνοθεσία, διδασκαλία Στέλιου Δρακάκη. Η «Στέλλα Βιολάντη» του Γρ. Ξενόπουλου με πρωταγωνιστή τον Γ. Τζέτζο. Ο «Μπαμπάς εκπαιδεύεται» του Σπ. Μελά με πρωταγωνιστή τον Στ. Φαρσάτη και σε δευτερεύοντα ρόλο το γράφοντα. Τα κρητικά έργα «Εμαθετέ τα» του Μαράντη Καφετζάκη, Τα «Σηκοματάρικα» του Ν. Ορφανού, «Η πεθερά εν όψει» σε διδασκαλία σκηνοθεσία του Πέτρου Σκουλούδη κ.ά.